Аб малітве „Ойча наш”

Ёсьць адна малітва, якая заслугоўвае на асаблівую ўвагу. Яе навучыў сам Ісус Хрыстос у адказ на просьбу вучняў: „Навучы нас маліцца” (Лук. 11, 1). Настаўнік адказаў ім: „Калі моліцеся, кажэце: „Ойча наш, які ў нябёсах; няхай сьвяціцца Імя Тваё; няхай прыйдзе Царства Тваё; няхай будзе воля Твая як у небе, так і на зямлі; хлеб наш штодзённы дай нам сёньня і даруй нам грахі нашы, як і мы даруем кожнаму вінаватаму перад намі; і ня ўводзь нас у спакусу, але захавай нас ад ліхога”.


Гэта сапраўдная карона ўсіх малітваў ды іхны зьмест, сынтэз Евангельля і хрысьціянскіх праўдаў веры. Кароткі зьмест малітвы дайшоў да нас праз стагодзьдзі ў нязьменнай форме, аднак ейны зьмест інакш успрымае дзіця, інакш юнак, а яшчэ інакш дарослы чалавек. Тымі-ж словамі розныя людзі ў розныя эпохі выказваюць розныя свае патрэбы. Малітва „Ойча наш” — унівэрсальная і звышчасовая. У ёй скандэнсаваны і нашы сёньняшнія галоўныя пытаньні і праблемы, і таму малітва заслугоўвае на глыбейшы аналіз.


Перш за ўсё ў якасьці пралогу варта адзначыць адзін істотны факт. Менавіта чалавецтва ганарыцца вялікім прагрэсам у шматлікіх галінах навукі і тэхнікі, аднак не адчувае сябе шчасьлівейшым, значыць, чагосьці істотнага ўсё роўна яму не хапае.


Згаданы прагрэс сапраўды ашаламляючы. Мы ірвемся ўперад, увысь, уніз, як найхутчэй, найвышэй, найвыгадней і гэтак далей. Безупынна працягваецца спаборніцтва, мітусьня, рух, бы ў мурашніку, аднак калісьці мусіць узьнікнуць пытаньне: А навошта ўсё гэта? Дзеля чаго? А што потым? Над гэтым застанаўляемся зрэдку і неахвоча, аднак усё роўна мэта будзе для ўсіх адна. Раней ці пазьней, хто ў ракеце, хто ў самалёце, а хто пехатою — усе дабягуць да аднаго месца, да магілы. Спрабавалі пакарыць космас, але атрымалася, што дастаткова двух квадратных мэтраў зямлі. Кінуліся адкрываць тайны быцьця і сусьвету, аднак, многае дасягнуўшы, ні спакою, ні задавальненьня, ні шчасьця не знайшлі... Ужо амаль дзьве тысячы гадоў таму амаль няведамы тады Настаўнік з Назарэту сказаў: „Якая карысьць чалавеку, калі заваюе ўвесь сьвет, а душы сваёй пашкодзіць?”


Сучасны чалавек сапраўды карыстаецца тым, аб чым нашы дзяды нават не маглі марыць. З другога боку, няма амаль ніводнага вынаходзтва, якое акрамя станоўчага ня мела б свайго адмоўнага аблічча. Сучасная авіяцыя зблізіла краіны і народы, але адначасова дазволіла бамбардаваць адлеглыя гарады і краіны. Атамная энэргія выкарыстоўваецца ў мірных мэтах, але адначасова прымяняецца для вытворчасці ядзерных ракетаў і бомбаў, а што такое радыяцыя, пераканаўся на сабе самім наш беларускі народ. Навука і тэхніка выявіліся двухбаковавострым мячом — прынесьлі і карысьць, і шкоду. У гэтым, бадай, заключаецца асноўны парадокс сучаснасьці, што ўсе да гэтай пары зьдзейсьненыя посьпехі не загарантавалі чалавецтву ні паўсюднага дабрабыту, ні спакою, ні справядлівасьці. У часе найбольшага разгулу матэрыялізму ў Францыі гучэў лёзунг: „Хочам толькі зямлю, а неба ўступаем вераб’ям”. Аднак войны, рэвалюцыі, гвалты і забойствы далей бушуюць на гэтай-жа зямлі. Насуперак усім спробам на ёй таксама далей лютуюць невылечныя хваробы, голад і катаклізмы, а чалавек — напалоханы і бездапаможны так сама, як тысячы гадоў таму.


Атрымоўваецца так, што ў якімсьці месцы чалавецтва памылілася. Толькі дзе, у чым заключаецца прычына зла? Трэба ведаць прычыны недамаганьняў, каб іх вылечыць. Мабыць, галоўная прычына хаваецца ў тым, што чалавек паўторна вырашыў пабудаваць вавілонскую вежу, аднак вынік будзе той-жа, што і ў першы раз. Уся матэрыяльная культура не ашчасьлівіла чалавека, які, апрача цела, мае таксама душу. Тэхнічны прагрэс запаланіў і прывязаў людзей да зямлі, учыняючы зямнымі нашы намеры і памкненьні. На трансатлянтычным судне „Тытанік”, які загінуў пры сутыкненні з айсбергам, віднеў надпіс: „Няма Бога, які здолеў бы яго затапіць”. На драўляным крыжы ля возера ў Татрах зьмешчаны надпіс: „Вышэй Бога няма нічога”. Супастаўце гэтыя два надпісы і тады зразумееце, у чым заключаецца чалавечая памылка.


Падчас французскай рэвалюцыі ў шпіталі апынуўся акалечаны жаўнер бяз рук і ног. „Спачуваю табе, сябра”, — прашаптаў усхваляваны капэлян. „Не заслугоўваю на спачуваньне, — адказаў жаўнер. — Мы зь сябрамі апаганілі прыдарожны крыж і я першы шабляй адсёк Хрысту рукі і ногі... У часе першай-жа атакі я ўпаў першы і прыйшлося адрэзаць мне рукі і ногі... Засталіся толькі вочы і я бачу ўсю агіднасьць майго ўчынку”. Падумайма, колькі ў нас, на Бацькаўшчыне, апаганена крыжоў і храмаў, колькі іх зьнішчана, перабудавана на склады, архівы або канцэртныя залы. Няўжо ў гэтым сьвятатацтве ўдзельнічалі толькі адзінкі з кіруючых колаў? Гэты грэх кладзецца на сумленьні тысячаў людзей: тых, хто ахвоча выконваў злачынныя загады і тых, хто маўкліва ўхваляў іх або не прабаваў нават сымбалічна ім супрацьпастаўляцца.


Іроніяй лёсу нашага народу зьяўляецца факт, што ён пайшоў за фальшывымі настаўнікамі і самазванымі пастырамі. Яны вырвалі з сэрцаў нябеснае, але не запэўнілі і зямнога. Прапаведавалі ваяўнічы матэрыялізм, але давялі да матэрыяльнай галечы. Вось менавіта таму трэба зноў вяртацца да крыніцаў, да адвечнага фундаманту, да правераных ідэяў, прызнаць пяршынства і найвышэйшую вартасьць чалавека і яго душы. Хай Божая сіла будзе нашым лякарствам, хай Яго воля станецца нашай воляй, хай Яго запаветы будуць нам законам.



* * *

„Ойча наш” — гэтак гучаць першыя словы малітвы Гасподняй і ўсьлед за імі адразу ўзьнікае пытаньне аб існаваньні Бога. Гэта вельмі натуральнае. Нельга шчыра сказаць „Ойча наш” бязь веры ў Бога. Аднак, калі мы паспрабуем належна маліцца, дык неабходна нам усьведаміць на аснове чаго гэтак кажам і чаму мы верым у Бога. Дзесяцігодзьдзямі ў нас, на Бацькаўшчыне, само падазрэньне ў рэлігійнасьці дыскваліфікавала чалавека як адсталага прасьцяка, ненадзейнага і непрыгоднага для адказных пасадаў у сацыялістычным грамадзтве. Тым часам адказ на пытаньне, чаму верым у Бога — вельмі просты! Веру, бо гэтак мне падказваюць розум і сэрца. Веру ў Бога, бо маю розум, які падказвае мне, што безь існаваньня Бога нельга вытлумачыць ні існаваньня сьвету, ні самога жыцьця на зямлі. Розум ня ў змозе даследаваць Бога, і няздольны нават зразумець усяго, што тычыцца чалавека. „Зь цяжкасьцю дадумваемся рэчаў што на зямлі і тое, што перад нашымі вачыма зь цяжкасьцю знаходзім; дык тое, што ў небе, хто дасьледуе”, — гаворыцца ў Сьвятым Пісаньні (Мудр. 9, 16). Сутнасці Бога сапраўды ніколі не зразумеем, але аб тым, што Бог існуе, выразна гаворыць наш розум.


Спасылаючыся на розум і навуку дзесяцігодзьдзямі праводзілася змаганьне зь вераю ў Бога. Але-ж як узьнік навакольны сьвет? Назіраем, што ўсё знаходзіцца ў безупынным руху, але што гэты рух выклікала? У неабсяжных галактыках і ў паасобным атаме пануе парадак і гармонія, але чалавеку не пад сілу загарантаваць пунктуальныя і бескалізыйныя ад’езды і прыезды некалькіх цягнікоў. Калі зь зямлі бачым сонечнае сьвятло, мы ўпэўнены, што мусіць быць і сонца. Калі бачым машыну, не сумняваемся, што нехта яе спраектаваў і выканаў. Такія прыклады можна даваць бясконца, але хопіць працытаваць вялікага вучонага Аляксандра Флемінга: „Для нас, для нашых навуковых досьледаў сусьвет і наагул жыцьцё не зьяўляюцца тым, чым уяўляе матэрыялізм. Сумленнае дасьледаваньнне пытаньняў быцьця прыводзіць да высновы, што існуе вышэйшая істота. Фізычны сьвет пацьвярджае, што ён быў створаны і сам зь сябе ня мог узьнікнуць. Асноўнаю тэзай матэрыялізму зьяўляецца сьцьверджаньне, што разьвіцьцё адбывалася паступова і эвалюцыйна і сьвет узьнік у выніку выпадковага злучэньня хімічных элемэнтаў, дзеяньня сьляпых сілаў прыроды... Погляд, што жыцьцё паўстала зь неажыўленай матэрыі, пярэчыць аднак вынікам дасьледчай навукі. Вытлумачэньне гэтых зьяваў магчымае толькі тады, калі мы прызнаем існаваньне Стваральніка”, — пісаў гэты вялікі ангельскі вучоны, ляўрэат Нобелеўскай прэміі ў галіне мэдыцыны.


Для тых, хто паверыў, што рэлігія — гэта цемната і забабоны, працытую некалькі выказваньняў спэцыяліста ў галіне тэхнікі Вэрнэра Зімэнса. „Чым далей мы, — гаварыў ён, — пранікаем у сфэру гарманічных сілаў прыроды, якія рэгулююцца вечнымі, непахіснымі законамі, закрытымі ад нас цяжкою заслонаю, тым болей мы прымушаны да сьціпласьці з прычыны абмежаванасьці нашых ведаў і тым болей мацнее наша прага піць з гэтай невычэрпнай крыніцы навукі і пазнаньня. Разам з гэтым узрастае і наша захапленьне ўпарадкаванай разумнасьцяй, што пранізвае ўсё тварэньне”.


Можна было б яшчэ цытаваць Эйнштэйна, Ньютана, Ламарка, Паскаля, Дарвіна, Паўлава, шэраг вялікіх біёлягаў, матэматыкаў, фізыкаў, мастакоў, філёзафаў і пісьменьнікаў, якіх сапраўдныя погляды ўтойваліся ад савецкіх людзей, але хопіць і гэтага. Варта толькі памятаць, што абсалютная большасьць вялікіх вучоных была веруючай, а гэта значыць, што мы, як веруючыя, можам сябе залічваць да нядрэннай кампаніі. Сапраўды вялікія вучоныя, хаця і не члены савецкіх акадэміяў навук, не маглі не дайсьці да таго, аб чым гаворыцца ў Сьвятым Пісаньні: „Неразумныя тыя людзі, што ня ведаюць Бога і з усіх выяваў Ягонай дабрыні не змаглі пазнаць Таго, які ёсьць” (Прамудр. 13, 1). Шматпакутны Іаў, не зважаючы на свае незаслужаныя пакуты, заявіў: „Спытай у жывёлы і навучыць цябе і птушкі... і пакажа... Гавары да зямлі і адкажа табе ды будуць табе сьведчыць марскія рыбы... Хто-ж ня ведае, што ўсё гэтае рука Гасподняя стварыла” (Іаў. 12, 7—9).


Вось адказ на першую частку пытаньня, але трэба яшчэ дадаць, што бязь існаваньня Бога нельга вытлумачыць жыцьцё на зямлі. Адна з асноўных догмаў атэізму гучыць: „Адвечна існавала матэрыя, якая знаходзіцца ў безупынным руху і якая стварыла жыцьцё”. Выдатны ангельскі астраном Эдмунд Гальлей даказаў аднак цалкам адваротнае. „Прызнаць, што матэрыяльны сьвет існуе вечна нельга з практычных меркаваньняў, паколькі на сьвеце не было-б ужо двухвокісу вугалю, які безупынна ператвараецца ў гэлій. Якім жа чынам сьвет дагэтуль складаецца пераважна з двухвокісу вугалю?” — пытае вялікі вучоны.


Пытаньня стварэння сьвету нельга абысьці маўчаньнем. Вакол сябе назіраем мноства выяваў жыцьця, але-ж ведаючы, што жывое паўстае толькі з жывога, трэба падумаць адкуль узялося першае зерне, першае яйка, першая клетка арганізму. Адзіным разумным вытлумачэньнем ёсьць прызнаньне стваральнага акту Бога. Мы існуем у Ім як мільярды клетак, кожная з усімі функцыямі жыцьця існуе ў нашым целе. Мы жывём як часткі вышэйшай рэальнасьці — жывём у Богу.


Верым у гэтае, бо так падказвае нам ня толькі розум, але і сэрца. Калі б не было Бога, дык сьвет ня меў бы сэнсу, мы былі-б быццам лодка без руля. Бяз Бога наша душа ня мела﷓б сваёй Айчыны, а наша існаваньне — карэнняў. Вакол нас усё недаўгавечнае і яно ня мела-б сэнсу, калі-б не існавала Бясконцасьць. Калі-б не было Бога, адкуль загарэўся-б факел нашага духа, калі не ад вечнага Сонца ўсіх душаў, якое называем „Ойча наш” і які сваёй магутнасьцяй кіруе сьветам абдараваным Яго гармоніяй і парадкам.


На гэтым нядоўгатрывалым сьвеце мы зьяўляемся толькі прахожымі. Абцяжараныя незьлічонымі турботамі мы вандруем да нашай ціхай прыстані, нашай Айчыны, якая ў небе і таму не перастанем клікаць „Ойча наш”.


Чаму некаторыя ня вераць у Бога?


Вера ў Бога мае сваю крыніцу ў розуме і ў сэрцы. Такім чынам і пачуцьці, і халодная дэдукцыя ў аднолькавай ступені прыводзяць да прызнаньня Тварца. Чаму-ж аднак некаторыя ня вераць?


У першыя месяцы пасьля абвяшчэньня незалежнасьці нашай Бацькаўшчыны, пасьля некалькіх гадоў адноснай свабоды пры г.зв. перабудове адзін зь дзеячоў апазыцыі заявіў, што зараз семдзесят працэнтаў насельніцтва Беларусі знаходзіцца па﷓за ўсякай формай рэлігіі. Пры гэтым рэлігійнасьць астатніх трыццаці працэнтаў вельмі павярхоўная і фармальная. Некаторыя аспрэчваюць гэта і ўказваюць на перапоўненыя храмы, але, мабыць, ня лічаць колькі ў дадзеным горадзе насельніцтва, а колькі ў ім храмаў! Агулам можна сьмела прызнаць, што пасьля краху бязбожнага камунізму людзі ня хлынулі ў храмы. Назіраецца значнае ажыўленьне рэлігійнасьці, але вядома і выразна бачна, што дзесяцігодзьдзі праграмнай атэізацыі сваё зрабілі. Вось таму і ўзьнікае пытаньне: чаму людзі ня вераць у Бога? Адкажам гэтак! Па-першае: таму, што некрытычна паддаліся бязбожнай прапагандзе; па-другое: забыліся пра Бога і па-трэцяе: супрацівіліся Богу.


Як вядома, пачынаючы ад кастрычніцкага путчу 1917 года ў Савецкім Саюзе праводзілася небывалая дагэтуль у такіх маштабах антырэлігійная прапаганда. Спасылаючыся на сваіх папярэднікаў: Маркса, Энгельса, Гэгеля, Фэербаха і Шапэнгаўэра, Ленін аб’явіў вайну ўсялякім формам рэлігійнасьці. „Мы павінны змагацца з рэлігіяй... Гэта род духоўнай гарэлкі... Мільёны грахоў, сьвінстваў, гвалтаў і ўсякай фізычнай заразы менш небясьпечныя за ўдасканаленую адухоўленую, прыадзетую ў найпрыгажэйшую вопратку ідэю бозі”, — пісаў „вечна жывы” Максіму Горкаму. З часам дзеля будучага шчасьця народных масаў былі разбураны дзесяткі тысяч храмаў і манастыроў, расстраляны тысячы сьвятароў і за ўпартае падтрымоўваньне веры, якую бальшавікі назвалі опіумам для народу, былі сасланы ў лягеры або фізычна зьнішчаны некалькі мільёнаў людзей. У трэцяй пяцігодцы, згодна дэкрэту партыі, мела замоўкнуць у межах Савецкага Саюзу ўсякая гутарка пра Бога. Аднак партыйнага загаду не хапіла. Спатрэбіліся мільёны атэістычных кніжак, кінафільмаў, п’есаў. Напорыста, навыперадкі працавалі тысячы агітатараў, літаратараў і палітрукоў. Гэтак з энтузыязмам годным лепшай справы, пры наяўнасьці тысячаў важнейшых праблемаў, эканамічнай галечы, культурным варварстве і тэхнічнай адсталасці працягвалася барацьба з тым, чаго нібыта няма.


У свой час гітлераўскі міністар прапаганды Гэбэльс гаварыў, што „тысячы разоў паўтораная хлусьня станецца праўдай” і не памыліўся, аб чым добра ведаюць спэцыялісты па сучаснай рэкляме. Узброеная ва ўсе тэхнічныя і фінансавыя сродкі атэістычная прапаганда ў значнай ступені дасягнула сваёй мэты. Мільёны спустошаных душаў, страта вышэйшых ідэалаў, глыбокая расчараванасьць сярод моладзі, бездухоўнасьць, злачынствы, аборты і разводы — гэта плён таго шаленства. У Сьвятым Пісаньні ясна сказана: „Што пасеш, тое і будзеш жаць”, а народная прымаўка кажа: „За што баролісь, на то і напаролісь”. Вось таму пара сеяць іншыя зярняты...


Калі Міхаіл Гарбачоў увёў свой несумненна слушны, але нерэалістычны сухі закон, у Чэлябінску здарыўся наступны інцыдэнт. Не дачакаўшыся дастаўкі гарэлкі, разьюшаны натоўп рушыў разбуральнай хваляй праз горад, выкрыкваючы лёзунг: „Хлеба і мяса!”. Вось якія патрэбы меў перадавы ў свеце, найбольш прагрэсыўны савецкі народ. Ён ня толькі не апярэдзіў Амэрыку, але рад быў-бы задаволіцца мясам і гарэлкай, якіх не хапала, не гаворачы пра жыльлё, лякарствы, аўтамабілі, пра нейкі мінімальны камфорт годны не то што савецкага, а проста звычайнага грамадства. Заўсёды хапала ім сродкаў толькі на бязбожную прапаганду і ракеты...


Але-ж акрамя прапаганды ёсьць і іншая прычына нявер’я. Найагульней можна сказаць, што ёсьць людзі, якія забыліся пра Бога ды супрацівіліся Яму. Слова „забыцьцё” ў дачыненьні да Бога можа гучэць дзіўна, але гэта факт. У мноства людзей апрача асабістых, матэрыяльных справаў няма ніякіх іншых. Яны імкнуцца да багацьця, да славы, да выгодаў, не зважаючы на ніякія абмежаваньні ні маральныя тармазы. Пра такіх у Сьвятым Пісаньні сказана, што „клопаты веку гэтага і прывабнасьць багацьця заглушаюць слова” (Мацьв. 13, 22).


Ёсьць яшчэ людзі, якія яўна супрацівіліся Богу. Яны, быццам фарызэі, маюць памылковыя ўяўленьні аб Богу і хацелі-б дапасаваць іх да сваіх патрэбаў. Калі спатыкае іх хвароба, беднасьць, калі памірае, напрыклад, нявіннае дзіця, калі бачаць яўную несправядлівасьць, тады бунтуюцца супраць Бога. „Калі-б ён быў, — кажуць, — ніколі не дапусьціў-бы да гэтага”. Вось таму, што Бог не такі, як хацелася-б, многія адварочваюцца ад Яго і нават выступаюць супраць Яго.


У нейкім сэнсе можна гэта зразумець, але бываюць людзі, якія страцілі веру ў выніку амаральнага жыцьця. Яны ня хочуць закладаць на сябе маральную вуздэчку, ня хочуць зьмяняць свой неабмежаваны спосаб жыцця... Адна настаўніца зь Беларусі заявіла, што яна супраць рэлігійнага выхаваньня дзіцяці, паколькі гэткім чынам адбіраецца радасьць жыцьця, бесклапотнасьць і свабода. На жаль, шмат такіх настаўнікаў. Такія людзі павінны зразумець, што нават прыналежнасьць да камуністычнай партыі патрабавала ўхваленьня ейнай лініі і ляяльнасьці, гэта значыць, што апрача прывілеяў былі і абавязкі. Царква таксама патрабуе ня толькі фармальнай прыналежнасьці да яе, але і жыцьця паводле ейнай навукі. Калі апостал Павал прапаведаваў грэцкім філёзафам у Афінах аб уваскрэсеньні, „адны насьміхаліся, а іншыя казалі: пра гэта паслухаем цябе іншым разам” (Дзеі. 17, 32). Зразумела, яны ніколі больш не паклікалі апостала. Гэтак-жа было і з намеснікам Фэліксам. Калі апостал загаварыў „пра праўду, пра ўстрыманасьць і будучы суд, дык Фэлікс вельмі перапалохаўся і адказваў: цяпер ідзі, а калі выберу час, паклічу цябе” (Дзеі. 24, 25). Вядома, ён больш ніколі не паклікаў Паўла, бо слухаць яго было непрыемна. Фэлікс проста меў нячыстае сумленьне.


Гэтак — на жаль — паступаюць многія сучасныя людзі. Яны ня вераць у Бога не таму, што гэта непрымальна з разумовых меркаваньняў, але таму, што трэба было-б перагледзець і зьмяніць усё сваё грэшнае жыцьцё. Для многіх гэта празьмернае патрабаваньне і для іх выгадней ня думаць, ня ведаць пра Бога. Для іх лепш, каб Бога не было.


„Ойча наш, які ёсць у нябёсах”


З гэтых слоў малітвы Гасподняй вынікае, што неба, як духоўная Айчына, зьяўляецца для верніка яго адзінай і галоўнай Айчынай, што загледзеўшыся на нябесны рай ён няздольны будаваць і клапаціцца пра сваю зямную Айчыну. Гэты цалкам фальшывы погляд шырока выкарыстоўвала ў сваіх мэтах атэістычная прапаганда.


Фрыдрых Энгельс пісаў, што надзея хрысьціян у небе і ў вечным жыцьці, у сувязі з чым хрысьціяне не імкнуцца правесьці сацыльныя пераўтварэньні ў сьвеце. Евангельле, паводле Энгельса, „ухваляе пасыўны супраціў, бунт на каленях, фактычна апраўдваючы прыгнёт і галоўнае сацыяльнае зло старажытнасьці — нявольніцтва”.


Карл Маркс у падобным духу пісаў: „Сацыяльныя прынцыпы хрысьціянства апраўдвалі старажытнае нявольніцтва і ўслаўлялі сярэдневяковае падданства... Усякае выраўноваўньне крыўдаў яны пакідаюць небу... Неабходным лічаць існаваньне пануючага клясу і клясу ўцісканага, разьлічваючы толькі на велікадушную літасьцівасьць паноў”.


Уладзімір Ленін пісаў Максіму Горкаму, што „ідэя Бога была заўсёды ідэяй нявольніцтва... Яна зьвязвала ўцісканыя клясы аковамі веры ў боскасьць прыгнятальнікаў”.


Усе гэтыя мудрагельствы надта павярхоўныя і неаб’ектыўныя. Галоўная ідэя Евангельля заключаецца ў закліку браць прыклад з Хрыста, а ён Сам ніколі не пагаджаўся з сацыяльнай несправядлівасьцю. Усе евангельскія апісаньні жыцьця Ісуса згодна падкрэсьліваюць Ягонае спачуваньне для бедных, пакрыўджаных і прыніжаных. Ён вучыў, што „ўсякаму, хто просіць у цябе — дай” і сам меў фонд дапамогі бедным. Ведаючы як ніхто натуру чалавека, Хрыстос перасьцерагаў перад злоўжываньнем прывілеямі, уладай і багацьцем. Разумеючы чалавечыя слабасьці, схільнасьці і саму структуру агульначалавечых суадносінаў Ён ніколі не абяцаў раю на зямлі, як гэта рабілі шматлікія „дабрачынцы” чалавецтва ўключна з Уладзімірам Ільічом. „Гора вам, багацеі, бо вы ўжо атрымалі сваю радасьць”, — гаварыў Ён багатым і з сумам канстатаваў немагчымасьць устанаўленьня нават прыблізнай роўнасьці. „Убогіх заўсёды маеце ў сябе”, — гаварыў Ён, і сёньня, пасьля дваццацьці стагодзьдзяў назіраем, што бедных абсалютна не паменшала. Яны пераважна яшчэ больш бяднеюць, а багатыя яшчэ больш за кошт каго-небудзь нажываюцца.


Хрысьціянства, абвінавачванае ў „згодніцтве”, „пасыўным супраціўленьні” або „бунце на каленях”, прынесла і ў значнай ступені ажыцьцявіла праграму сацыяльнай перабудовы сьвету. Не была гэта, аднак, праграма пэрманэнтнай рэвалюцыі, да якой заклікаў Маркс, бо дзеля чаго пастаянны бунт і разбурэньне? Рэвалюцыя дзеля самой рэвалюцыі? Гэта-ж чысты садызм. „Гвалтоўныя, на мяжы катаклізму сацыяльныя зьмены, — пісаў польскі гісторык Стэфан Мэльлер, — заўсёды сасьлізгваюцца ў тэрор, выклікаюць трагэдыі і захлістваюцца крывёю тых, каго мелі ашчасьлівіць”.


Хрысьціяне не пагаджаюцца з крывавымі, рэвалюцыйнымі зьменамі. Сваё заданьне яны разумеюць як паступовае ўзьдзеяньне на працэсы сацыяльнай перабудовы ў духу гуманнасьці і стрыманасьці. У адпаведнасьці зь Евангельлем яны імкнуцца прадухіліць рэпрэсіі і жорсткасьць, каб барацьба са злом не спрычыніла яшчэ большага зла. Яны не выключаюць магчымасьці бунту супраць тыраніі, аднак толькі тады, калі спрыяльныя ўмовы дазваляюць замяніць тыранію лепшым грамадзкім ладам.


Вернікі ніколі не пагодзяцца зь Ленінам, які лічыў, што „тэрор і Чэка абсалютна неабходны”. Былі, праўда, рэлігійныя войны, шматлікія скрыўленьні, аднак хрысьціяне зь ідэалагічных меркаваньняў не засноўвалі канцлягераў і не праводзілі масавых расстрэлаў іншадумцаў.


Паводле Сьвятога Пісаньня, Сам Бог зьяўляецца адзіным крытэрыем дабра і справядлівасьці, заканадаўцам і судзьдзёю. Ён Сам, — як чытаем у Евангельлі, — „адбярэ ў моцных пасады, узьвялічыць пакорных, галодных насыціць дабром, а багатых адпусьціць зь нічым” (Лук. 1, 52). Розум і памяркоўнасьць схілялі Хрыстовых вучняў да цярплівасьці і пасыўнасьці, калі не было надзеі пасьпяхова супрацівіцца злу, але, калі зьяўлялася такая магчымасьць, яны змагаліся.


Калі сяляне падчас Рэфармацыі ў Нямеччыне паўсталі супраць памешчыкаў, іхныя дамаганьні асноўваліся перш за ўсё на Бібліі. У іхных гімнах гучэлі словы: „Калі Адам араў, а Ева прала — хто быў тады іх панам; наша магутна сіла — Госпад, яна непераможная”. Энгельс слушна заўважыў, што Марцін Лютэр, перакладаючы Біблію, „даў сялянству магутную зброю”.


Калі ў 19-м стагодзьдзі ў Англіі ўзьнік рух пралетарыяў, г.зв. чартыстаў, у адным са сваіх гімнаў яны сьпявалі: „Сыны Брытаніі, вы былі нявольнікамі; але-ж Бог, наш Тварэц, стварыў вас свабоднымі; Ён даў усім жыцьцё і свабоду, нікога ніколі не зрабіўшы нявольнікам”.


Першымі арганізатарамі дэманстрацыяў, якія папярэдзілі рэвалюцыю 1905 году ў Расеі, былі хрысьціянскія рабочыя са сьвятаром Георгіем Гапонам на чале. Вось толькі некаторыя прыклады стаўленьня хрысьціян да праблемаў сацыяльнай справядлівасьці і змаганьня за лепшую долю.


Вернікі болей чым хто-небудзь зацікаўлены ў зямным жыцьці. Яны перш за ўсё разумеюць зямное жыцьцё як прызначэньне стаць „сольлю зямлі” і „сьвятлом сьвету”, каб супольнае, чалавечае пілігрымства на зямлі хаця часткова адабратварыць.


Некалі выдатны астраном Урбэн Жан Жазэф Левэр’е, пасьля трыццаці пяці гадоў карпатлівай працы, у выніку якой вылічыў месцазнаходжаньне Юпітэра і Сатурна, напісаў у сваім завяшчаньні словы Сьвятога Пісаньня: „Цяпер адпускаеш слугу Твайго, Госпадзе, паводле слова Твайго — зь мірам” (Лук. 2, 29).


Паколькі зямное жыцьцё зьяўляецца пасевам, пасьля якога прыйдзе жніво, вернікі тым болей намагаюцца пражыць яго як мага найлепш, выканаць даручаныя ім заданьні і ва ўзнагароду заслужыць вечнае жыцьцё. Дзеля гэтага яны, не занядбоўваючы сваіх зямных абавязкаў, імкнуцца ў нябесны рай, заклікаючы іншых далучыцца да іх, бо ў небе „Айцец наш”, а дзе наш Айцец — там і Айчына.


„Няхай сьвяціцца Імя Тваё”


У малітве Гасподняй просьба „няхай сьвяціцца Імя Тваё” пастаўлена на першым месцы і гэта азначае, што яна галоўная. Зь яе вынікае, што ўслаўленьне Бога — першы і асноўны абавязак кожнага хрысьціяніна.


Сьвятое Пісаньне гаворыць, што недастаткова толькі вуснамі сьвяціць Імя Божае, але неабходны таксама добрыя ўчынкі ў штодзённым жыцьці. „Гэтым уславіцца Айцец Мой, калі вы прынясеце багаты плён”, — павучаў Хрыстос у Евангельлі (Яан. 15, 8). Апостал Павал таксама напамінаў: „Ці ясьце, ці п’яце, ці іншае што робіце — усё рабеце на славу Божую” (1 Кар. 10, 31). „Бо вы куплены дарагою цаною. Таму ўслаўляйце Бога і ў целах вашых” (1 Кар. 6, 20).


Перш за ўсё мы ўслаўляем Бога, калі пастаянна ставім Яго ў цэнтры нашага жыцьця. Нас спатыкаюць шматлікія клопаты, прыкрасьці; увесь час чаргуюцца смуткі і радасьці, але над усім гэтым і незалежна ад усяго мы павінны адчуваць апякунскі, магутны позірк нашага Тварца. Апостал Павал пісаў: „Вы ўжо не чужынцы і ня прыхадні, а суграмадзяне сьвятым і свае Богу, уцьверджаныя на фундаманце апосталаў і прарокаў, маючы Самога Ісуса Хрыста краевугольным каменем” (Эфэс. 2, 19-20). Што гэта азначае? Несумненна, для сучаснага, маладога пакаленьня незразумела і абстрактна гучыць такая фраза. Старэйшыя людзі да сёньня яшчэ памятаюць мноства прыгожых, глыбоказьмястоўных звычаяў і абрадаў. Мабыць, шмат хто памятае супольную малітву ўсёй сям’і перад ежай, як маці рабіла знак крыжа на падушцы дзіцяці, як бацька-селянін хрысьціўся перад ворывам, як з апошняга снапа ставілася ў кутку пад іконамі жменя збожжа, а ў часе грымотаў запальвалася грамніца. Прыдарожныя каплічкі і крыжы, рытм сялянскіх працаў і заняткаў, прыведзеныя ў адпаведнасьць з традыцыямі і прыродай, акрэсьлівалі быцьцё нашых продкаў і надавалі ім глыбейшы сэнс. Нашы бацькі і дзяды лепш за нас разумелі і ўсьведамлялі, што Ісус Хрыстос сапраўды зьяўляецца краевугольным каменем іхнага жыцьця. Яны ўсім сваім жыцьцём, працай, адпачынкам а нават гульнямі шанавалі і ўслаўлялі Імя Божае.


Калі ўсё жыцьцё мае быць сьвячэньнем Імя Божага, дык нельга імкнуцца да збытку, разбэшчанай кампаніі, забароненых прыемнасьцяў, але рашуча адкінуць усё, што супрацьпастаўляецца Божым запаветам.


Вельмі важныя таксама адказнасьць за іншых людзей, пытаньне добрага прыкладу. Паводзіны аднаго чалавека часта абагульняюцца і пераносяцца на ўсю сям’ю, на асяродзьдзе або ўсю суполку людзей. Аб гэтым перасьцерагаў апостал Павал, калі папракаў нэафітаў: „Праз вас зьневажаецца Імя Божае сярод паганцаў” (Рым. 2, 24). У Евангельлі чытаем: „Гэтак няхай сьвеціць сьвятло вашае перад людзьмі, каб яны бачылі вашы добрыя ўчынкі і ўславілі Айца вашага, які ў нябёсах”. Прыкладнае жыцьцё — гэта сьвецкае апостальства і місіянерства, даступныя кожнаму чалавеку. Усе, хто цярпліва, не наракаючы выконваюць свае штодзённыя, няўдзячныя абавязкі, хто самаахвярна аддае свой час і працу для бедных, сіротаў, хворых або калекаў, хто ў распусным асяродзьдзі захоўвае чысьціню і не паддаецца спакусам або цярпліва і ціха пераносіць свой боль, самотнасьць або крыўду — той іншым дае добры прыклад.


Ахвярнасьць наагул зьяўляецца найбольш пераканаўчым доказам шчырасьці і глыбіні пачуцьцяў. Гісторыя хрысьціянства ведае незьлічоныя прыклады самаахвярнасьці аскетаў і пакутнікаў. Паўстанцы і жаўнеры ня раз гінулі за айчыну або веру, шэраг змагароў за высакародныя ідэалы дзеля іх ахвяроўвалі сваім асабістым шчасьцем або нават жыцьцём. Іхная ахвяра, калі нават не была належна ацэнена — не была дарэмнай. Апостал пісаў: „Прашу вас, браты, міласэрнасьцяй Божай, аддавайце целы вашыя ў ахвяру жывую, сьвятую, мілую Богу, на разумнае служэньне ваша” (Рым. 12, 1). Гэта ня толькі заклік да пакутніцтва, колькі да ўтаймоўваньня пажадлівасьцяў цялесных. „Калі вока тваё ня сплямілася грахом — ты прынёс яго ў ахвяру; калі язык твой не сказаў нічога гадкага, калі рукі твае не зрабілі нічога дрэннага — ты ахвярваў іх Богу”, — гаварыў сьв. Яан Залатавусны.


Магчыма, што для сучаснага чалавека гэта празьмерныя патрабаваньні. Ня кожны схоча абмяжоўваць сябе і муштраваць, адмовіўшыся ад прыемнасьцяў і бестурботнага жыцьця. Аднак без самаадрачэньня і намаганьняў адзінкавых энтузыястаў не было-б нават спартыўных рэкордаў і ляўраў. Гэты заклік — не прымус, і водгук на яго павінен быць выключна добраахвотным. Усё, што вартаснае і трывалае, дасягаецца ў выніку карпатлівай працы і поту, шляхам адмаўленьня ад другараднага, каб дасягнуць тое, што лічыцца першарадным. Мы прызваны сьвяціць імя Божае і павінны гэта рабіць найлепш як умеем. Гэты абавязак і вынікае са слоў малітвы Гасподняй.



Тыдзень малітваў аб еднасьці хрысьціян

У днях 18—25 студзеня, штогод па ўсім сьвеце адзначаецца Тыдзень малітваў аб еднасьці хрысьціян. Зь ініцыятывай такіх сумесных багаслужбаў выступілі ў саракавыя гады Спэнсэр Джонс і Левіс Уотсан. Да пашырэньня Тыдня экумэнічных малітваў спрычыніўся таксама а. Павал Кутэр’ер (пам. у 1953 г.), які сфармуляваў вядучы прынцып: імкнуцца да еднасьці, якой жадае Хрыстос, і сродкамі, якія Ён акрэсьліў.


Евангельле ўвекавечыла адназначны заклік Хрыста, каб усе Ягоныя вучні „былі адно” (Яан. 17, 20). „Па тым пазнаюць усе, што вы Мае вучні, калі будзеце мець любоў паміж сабою” (Яан. 13, 35). Бясспрэчна, якраз недахоп любові, якім хрысьціяне не выконваюць галоўнага запавету, спрычыніўся да недахопу еднасьці. Сьвет адчужаны ад Бога і падзелены сам у сабе. Тым часам Хрыстос прынёс Сябе ў ахвяру за ўсё чалавецтва, — не за нейкую выбраную групу людзей, і ласка дадзена была ўсім раўнамерна. Царква была паслана ў сьвет, каб быць слугою любові і прымірэньня, каб быць універсальнай грамадою, па﷓над усемагчымымі розьніцамі расы, нацыянальнасьці і культуры. Самі людзі дапусьцілі аднак да таго, што раскол украўся і ў Царкву. Яна безупынна апавяшчае Евангельле Прымірэньня, аднак, на самай справе, неаднойчы дзейнічала насуперак свайму апавяшчэньню. Сам раскол унутры Царквы пярэчыць ягонай сутнасьці і робіць дарэмнай ягоную місію. Яшчэ шмат засталося зрабіць; яшчэ ня ўсе народы ахрышчаны, а там, дзе хрысьціянства існуе ад стагодзьдзяў, яно часта толькі намінальнае — самі хрысьціяне замала ахрыстоўленыя...


Усьведаміўшы ўсю супярэчнасьць паміж тэорыяй і практыкай, хрысьціянскія цэрквы вырашылі спыніць адмоўны працэс узаемнай адчужанасьці і далейшага аддаленьня. Для шмат каго стала ясным, што падзелы дыскрэдытуюць хрысьціянства і шкодзяць ягонай місіі згодна прынцыпу: „лекар — сьпярша вылеч сябе самога”. У якасьці своеасаблівага дакору сумленьня ўзьнік, адносна нядаўна — у першай палове 20-га стагодзьдзя — экумэнічны рух. Само паняцьце экумэнізму паходзіць ад грэцкага слова „экумэнікос” — агульнасусьветны, і азначае рух, які імкнецца да аб’яднаньня хрысьціян усяго сьвету.


Ад самога пачатку экумэнічны рух спатыкае шматлікія перашкоды. Шматвяковая ізаляцыя спрычынілася да таго, што цэрквы розьняцца паміж сабою ў сэнсе догматаў, абрадаў, традыцыяў і нават самога погляду на еднасьць. Рымскія католікі разумеюць прынцып „адзіны статак і адзін пастыр” як падпарадкаваньне ўсіх Рыму, тады калі іншыя канфэсіі бачаць еднасьць не ў вяртаньні адных да другіх, але ў вяртаньні да супольных крыніц, да Евангельля і Хрыста. Пакуль што ўсіх аб’ядноўвае адно Сьвятое Пісаньне, але толькі тады, калі яно зачыненае; калі пачынаюць яго чытаць, усе тлумачаць яго па-рознаму. Рух экумэнічны вельмі павольна прабіваецца таксама праз гушчар прадузятасьцяў, узаемных крыўдаў і прэтэнзіяў. У мінулым еднасьць неаднойчы ажыцьцяўлялася дзеля зямных мэтаў і скампраметаванымі сродкамі: шляхам сілы або каварства. Таму з палёгкай і нават з узрушэньнем успрыняты быў факт, калі ў 1965 годзе папа Павал VІ і патрыярх Афінагор абмяняліся мірным пацалункам і скасавалі ўзаемныя адлучэньні ад Царквы ў 11-м стагодзьдзі. Абнадзейвае таксама тэалягічны дыялёг, падчас якога тэолягі прабуюць нівэліраваць дактрынальныя разыходжаньні.


Тым ня менш Канстанцінопаль і Рым даволі далёка ад Беларусі, а тэолягі могуць дыскутаваць дзесяцігодзьдзямі. Звычайным вернікам, не азнаёмленым з дагматычнымі нюансамі, застаецца ажыцьцяўляць практычны экумэнізм, у штодзённым жыцьці пераадольваць фанатызм, узаемныя прадузятасьці і недавер. Духоўны экумэнізм, на які апошнім часам настойваюць амаль усе бакі, заключаецца ў адмаўленьні ад усякага празэлітызму, пыхі і ганарлівасьці. Тэолягі могуць спрачацца пра дактрыны, аднак хто мае слушнасьць ведае толькі Бог. Проста, кожнага чалавека трэба лічыць братам. Ён часта без свайго ўплыву быў ахрышчаны ў сваёй Царкве і зжыўся зь ёю. Калі захоўвае ў сваім жыцьці ўсё, што сапраўды хрысьціянскае — дасягне сьвятасьці і збаўленьня.



Пра адраджэньне і новае жыцьцё
(Гал. 6, 11-18)

Ліст апостала Паўла да галятаў напісаны быў праўдападобна ў 54 годзе ў Эфэсе і быў накіраваны да былых паганцаў у Малой Азіі. Зьвяртаючыся да сваіх духоўных дзяцей апостал засяроджвае ўвагу на непрыдатнасьці Майсеевага закону для збаўленьня. Пад уплывам яўрэяў, якія былі аднак меншасьцю, ахрышчаныя паганцы пачалі прымаць яўрэйскі рытуал абразаньня. Даведаўшыся аб гэтым апостал Павал пераконваў іх, што „ў Хрысьце Ісусе нічога ня значыць ні абразаньне, ні неабразаньне, але новае стварэньне, і хто паступае паводле гэтага — мір яму і зьмілаваньне” (Гал. 6, 15-16).


Біблія вельмі часта гаворыць пра зьмену жыцьця, якую Хрыстос меў на думцы ў часе гутаркі зь Нікадзімам. Словамі прарока Езекііля Бог абяцаў: „Я дам вам новае сэрца і духа новага дам вам у вашае нутро” (36, 26). У кнізе Дзеяў Апостальскіх Пётр называе гэту зьмену „ператварэньнем”. У Лісьце да рымлянаў апостал Павал называе яе „ажыўленьнем мёртвых”, а ў Лісьце да каласянаў — „сьцягваньнем зь сябе старога чалавека з учынкамі яго і апрананьнем у новага чалавека, які абнаўляецца ў пазнаньні на ўзор Стварыўшага яго” (Кал. 3, 9﷓10). У Лісьце да Ціта называе гэтую зьмену „купельлю адраджэньня і аднаўленьня Духам Сьвятым” (3, 5).


Новае нараджэньне — ня проста паправа жыцьця. Людзі ахвотна даюць абяцаньні, аднак пра іх забываюць. Сьвятое Пісаньне прадстаўляе зьмену вельмі рэльефна: гэта паварот ад пажадлівасьці да сьвятасьці, ад цемры да сьвятла, ад сьмерці да ўваскрэсеньня. Новыя народзіны спрычыняюць зьмену волі, пачуцьцяў, мэты жыцьця і ўнутраных схільнасьцяў. Такі чалавек атрымоўвае новую натуру і новае сэрца... Ён становіцца новай істотай.


Калі азірнуцца назад, у гістарычнае мінулае — бачна, што амаль кожная эпоха намагалася сфармаваць чалавека на свой лад, стварыць у свой час „новага” чалавека з новымі ідэямі, ідэаламі і маральлю. Возьмем для прыкладу вельмі рэальную зьяву — савецкага чалавека. Яго фармавалі дзесяцігодзьдзямі, перавыхоўвалі, дапасоўвалі да патрабаваньняў „новага грамадзтва”. Рабілася гэта жахліва ўпорыста, апантана і няўхільна, пачынаючы ад дзіцячага садзіка. Каб пераканаць, напрыклад, малых дзетак, што ніякага Бога няма, наўмысна даўжэйшы час не давалі ім есьці; потым зьедліва прапанавалі прасіць, каб Бог паслаў ежу. Абед, зразумела, не зьяўляўся і тады ўсе голасна прасілі есьці ў дзядзькі Леніна, пасьля чаго зараз-жа зьяўляўся смачны абед. Гэтак перавыхоўвалі дзяцей на прыкладзе Паўліка Марозава. Старэйшых перавыхоўвалі ў гулагах і на лесапавалах. Я сам чуў, як адзін беларускі афіцэр падчас дыскусіі аб сталінскіх рэпрэсіях спакойна заявіў: „Ничего страшного, перевоспитаем”. У выніку такога перавыхоўваньня сфармавалася хворае грамадзтва, зь бескантрольнай злачыннасьцяй, незьлічонымі разводамі, абортамі, узаемнай варожасьцю, падхалімствам, даносамі і кар’ерызмам.


Мікалай Ваднеўскі ў кніжцы „Ня хлебам адзіным” згадвае такі вось прыклад. Адзін чужаземец пабываючы ў Савецкім Саюзе спрабаваў засароміць юнака, які, упіхаючыся ў перапоўнены аўтобус, лаяўся нецэнзурнымі словамі і локцямі адштурхоўваў жанчын з пакупкамі. „Як вам не сорамна... Вы-ж адукаваны, рускі чалавек”, — заклікнуў на яго. „Я ня рускі — я савецкі”, — адказаў прадстаўнік „перадавога” ў сьвеце грамадзтва. Нядаўна адзін беларус, які спадзяецца атрымаць у Нямеччыне палітычнае прыстанішча, расказваў мне што чаўпуць гэтыя цяпер ужо былыя савецкія людзі ў інтэрнаце для ўцекачоў у маляўнічай баварскай вёсцы. Расказаўшы дэталі, ад якіх валасы дыбам становяцца на галаве, ён заявіў: „Мне сорамна за нашых”. Ён прынамсі захаваў пачуцьцё прыстойнасьці, чаго нельга сказаць пра ўсіх. Проста атрымалася дакладна так, як гаворыцца ў Сьвятым Пісаньні: „Што пасееш, тое і зьбярэш”, або кажучы словамі народнай прымаўкі: „За што баролісь, на то і напаролісь”.


Сёньня зноў трэба выпраўляць скрыўлены мэнталітэт грамадзтва, але гэта карпатлівы працэс. Каб скінуць зь сябе старога, савецкага чалавека, спатрэбіцца ня менш часу як Майсею ў пустыні. Адно толькі пэўнае: чарговы паварот у нашай нялёгкай гісторыі патрабуе, мабыць, перш за ўсё аздараўленьня грамадзтва і ўнутранай зьмены чалавека. Царква менш ці больш пасьпяхова, нязьменна заклікае да такой зьмены і спрыяе ёй.



Значэньне асабістага прыкладу
(1 Цім. 1, 4-15)

У часе свайго другога месіянерскага падарожжа апостал Павал наведаў горад Лістру Лікаонскую і пазнаёміўся з сынам юдэйкі і грэка — Цімафеем. Не зважаючы на ягоную маладосьць, апостал узяў Цімафея з сабою ў свае падарожжы, даруючы яму шэраг адказных функцыяў. Затым Павал пакінуў Цімафея епіскапам у Эфэсе і, ведаючы пра ягоную недасьведчанасьць, напісаў у 64 або 65 годзе Цімафею гэтыя радкі: „Слова гэтае вернае і ўсякага прыняцьця годнае... апавядай і навучай... Няхай ніхто не пагарджае маладосьцяй тваёй, але ўзорам будзь для верных у слове, у жыцьці, у любові, у духу, у веры, у чысьціні... займайся чытаньнем, пацяшаньнем, навучаньнем ... каб посьпехі твае для ўсіх былі яўныя... бо гэтак робячы і сябе збавіш, і тых, хто цябе слухае”.


Калі апостал Павал прызначаў Цімафея епіскапам у Эфэсе, хрысьціянская грамада існавала ўжо там шэраг гадоў і патрабаваньні ў дачыненьні да пастыра былі высокія. Вось таму апостал Павал настойваў на тым, каб малады епіскап быў беззаганны, каб падцягаўся да належнага духоўнага ды інтэлектуальнага ўзроўню. Галоўнае, чаго вучыў апостал свайго вучня — гэта асабісты прыклад, уласнае жыцьцё, якое прамаўляе да слухачоў лепш за любое красамоўства. Зьвяртаючыся да царкоўных старэйшын у Міліце той-жа апостал Павал заклікаў іх: „Пільнуйце-ж самі сябе і ўвесь статак, у якім Дух Сьвяты паставіў вас епіскапамі” (Дзеі. 20, 28). У той час епіскапства не прыносіла ніякага прэстыжу і хутчэй за ўсё патрабавала самаахвярнасьці і рызыкі. Вось таму апостал у тых канкрэтных абставінах гаварыў, што „добрага жадае той, хто жадае епіскапства” (1 Цім. 3, 1), бо славалюбівыя людзі ад такіх пасадаў уцякалі-б. Ад царкоўных лідэраў у апостальскія часы патрабавалася болей чымсьці цяпер.


Высокія патрабаваньні, у рэлігійным пляне, тычацца перш за ўсё пастыраў, паколькі больш ім даручыўшы — больш ад іх і патрабуецца. Іхны аўтарытэт або яго недахоп зьяўляюцца ня іх прыватнай справай, але ідэі якой служаць і ўстановы, якую прадстаўляюць — у дадзеным выпадку — Царквы.


У некаторай ступені добры прыклад як абавязковая перадумова ўплыву на асяродзьдзе тычыцца кожнага сьвецкага верніка. Падкрэсьліваючы важнасць асабістага прыкладу, які людзі любяць абагульняць і на гэтай аснове шырэй меркаваць аб нашай веры, нацыянальнасьці ці асяродзьдзі, апостал Павал дакараў рымлян: „Дзеля вас імя Божае ганьбуецца ў паганцаў” (Рым. 2, 24). „Хто спакусіць аднаго зь веруючых у Мяне, таму лепей было-б, каб павесілі яму камень на шыю і ўтапілі яго ў глыбіні марской” (Мацьв. 18, 6).


Гэтая думка знайшла сваё разьвіцьцё ня толькі на старонках Сьвятога Пісаньня, але і ў шэрагу пазьнейшых працаў. „Слова праўды не пацьверджанае жыцьцём можа выклікаць сумнеў у саму праўду. Лепш маўчаць, чымсьці вучыць іншага таго, чаго ня робім самі”, — пісаў у сваім лісце іншы апостал — Якуб (3-ці разьдзел). Добры прыклад як неабходную перадумову пасьпяховасьці свайго ўплыву на іншых падкрэсьлівалі шматлікія царкоўныя мысьліцелі і ерархі. „Безгалосы ўчынак лепшы за нявыкананае слова, — пісаў сьв. Рыгор Багаслоў, — ласка даецца не таму, хто прыгожа гаворыць, але таму, хто належна жыве”. „Хто хоча вылечыць сябе, той сам павінен быць здаровым, каб не адносіліся да яго словы: «Лекару, аздараві сам сябе», — пісаў Касіян Рымлянін. „Жыві гэтак, каб твае паводзіны былі больш павучальныя за твае словы”, — у тым-жа духу пісаў маскоўскі мітрапаліт Філарэт.


Несумненна — асабісты прыклад мае значэньне ня толькі ў рэлігійным жыцьці. Наколькі важны асабісты прыклад, уласны аўтарытэт, ведаюць усе высокапастаўленыя людзі. Калі прэзыдэнт, міністар або дырэктар адно гавораць, а другое робяць, гэты кантраст паміж дэклярацыяй і практыкай у канцы пашкодзіць усім.


Некалі духоўны правадыр гіндусаў Махатма Гандзі падкрэсьліваў сваё захапленьне Евангельлем, але абураўся жыцьцём хрысьціян. Апостал Павал хацеў усьцерагчы ад гэтага свайго вучня Цімафея; ягоныя настаўленьні тычацца таксама і нас.



Добры пастыр
(Яан. 10, 1-16)

„Я — пастыр добры. Пастыр добры жыцьцё сваё аддае за авечкі, ...а найміт уцякае, бо ён найміт і ня рупіцца пра авечкі”. Гэтыя словы Хрыстос упершыню накіраваў да невялічкай групы людзей з цалкам іншага народу і зь іншым ад нашага мэнталітэтам, аднак у сапраўднасьці гэтыя словы накіраваны і да нас. Мы таксама гуртуемся ў царкве гэтак жа як натоўпы, што ішлі за Хрыстом на другі бераг Тыверыядзкага мора. Мы таксама прыходзім у храм прыгнечаныя, зь цяжарам штодзённых праблемаў і клопатаў. Хрыстос гаворыць надзвычай старую праўду: чалавецтва нагадвае статак авечак. Гэтае параўнаньне ня мае ў Сьвятым Пісаньні ніякай абразьлівай падаплёкі, яно поўнае любові да людзей. Статак заўсёды быў аб’ектам спрэчак і заваёўваньня супрацьлеглых сілаў, заўсёды быў паддадзены розным уплывам. Затрымаемся толькі на адным фрагмэнце евангельскага чытаньня: „Я — дзьверы авечыя. Усе, хто прыйшоў да Мяне — зладзеі і рабаўнікі. Я — брама: калі хто ўвойдзе празь Мяне, будзе збаўлены, увойдзе і выйдзе і знойдзе пашу... Я прыйшоў, каб авечкі мелі жыцьцё”.


У наш час таксама паўтараецца падобная сытуацыя. Многія прыходзяць да людзей, спыняюцца ля дзьвярэй аўчарні і грукаюць. Яны спрабуюць закрасьціся ў чалавечыя сэрцы, выклікаць давер да сябе. Паколькі іх шмат і кожны прапануе нешта іншае, нейкую іншую пашу, дык статак падзелены і стомлены. Кожны з гэтых псэўдапастыраў кажа: мяне слухайце, ідзіце за мною! Ёсьць і такія, што спакушаюць справядлівасьцю, дабрабытам і нават багацьцем. Ёсьць таксама ідэалёгіі і партыі, якія абяцаюць небывалыя дывідэнды, калі людзі падтрымаюць толькі іх. Сьвет поўны такіх пастыраў, але выпадала-б застанавіцца чаго яны на самай справе хочуць? Вельмі часта, сьведама або не, яны хочуць, каб гэта авечкі іх пасьвілі, ім даражэйшая за авечкі іхная воўна.


Гэта сапраўдныя зладзеі і разбойнікі, якіх не абыходзіць лёс авечак, ці яны сытыя, бясьпечныя і ў мінутыя небясьпекі такія „пастыры” ўцякаюць.


З другога боку бываюць і такія праваднікі, якія гуртуюць авечкі вакол сябе, ствараюць колы, партыі, арганізацыі, паколькі яны шчыра перакананы, што маюць што авечкам сказаць і запрапанаваць. Гэта заслугоўвае павагі. Аднак калі яны думаюць, што змогуць весьці авечкі толькі за сваім голасам і накарміць іх тым, што прыдбаюць, калі лічаць сябе збавіцелямі чалавецтва, дык памыляюцца. „Тыя, што прыйшлі перада Мною — зладзеі і рабаўнікі”, — кажа Госпад. Гэта авечкі, якія хочуць заняць месца Пастыра. Яны не гатовы аддаць жыцьцё сваё за авечкі і часта толькі нясуць разбурэньне. Гэта „сьляпыя праваднікі сьляпых”, — як Хрыстос назваў фарызэяў (Мацьв. 15, 14).


Хрыстос бароніць сваёй пазыцыі перад усімі такімі псэўдапастырамі. „Я — пастыр добры і ведаю свае авечкі і яны ведаюць Мяне”. Чаму Ён добры пастыр? Бо Ён — „дарога, праўда і жыцьцё”. Хто ідзе за Ім, ня крочыць у цемры. І тут справа цалкам ня ў тым, каб пайсьці за акрэсьленай канфэсіяй, хаця мы павінны даражыць сваім Праваслаўем. Мы павінны пайсьці за Хрыстом. Мы павінны навучыцца разьбірацца паміж тысячамі розных галасоў і распазнаваць голас нашага пастыра, які — як кажа Ісус — вядомы авечкам. Мы павінны вылавіць голас Хрыста з хору галасоў, ідэалёгіяў і тлумачэньняў, якія спрабуюць яго заглушыць.


„Мы блукалі бы авечкі, але цяпер павярнуліся да Пастыра, вартаўніка душаў нашых”, — гаворыць апостал Пётр. Мы ўвесь час, бы загубленыя авечкі і гэтае вяртаньне павінна бясконца паўтарацца. У сучасных умовах найбольш згуртаваныя абшчыны усё роўна жывуць нібыта ў дыяспары, назіраецца крызіс тоеснасьці, які некаторыя спрабуюць скарыстаць у сваіх мэтах. Яны намагаюцца расьцярушыць Хрыстовы статак і прыдбаць больш прыхільнікаў для сваёй мадэлі грамадзтва — пераважна сьвецкага і лібэральнага. У некаторым сэнсе паўтараецца сцэна з арыштам Хрыста: „Удару пастыра і разьбягуцца авечкі” (Мацьв. 26, 31).


Мы павінны вярнуцца да таго, каго Пётр называе „вартаўніком душаў нашых”, павінны ўпэўніцца ў тым, як Хрыстос бачыць і ацэньвае справы гэтага сьвету, павінны знайсьці праўду, каб яна нас вызваліла. „Калі выведзе авечкі, — казаў Ісус, — і стане на іх чале, авечкі ідуць за ім”. Наш выхад за Пастырам меў свой пачатак у Сьвятым Хрышчэньні і павінен працягвацца праз усё жыцьцё. Ісус адзіны, хто можа нас вывесьці „вонкі”, па﷓за клопаты, нястачы, няўпэўненасьць, цемру і несправядлівасьць. „Хто ўвойдзе празь Мяне, знойдзе пашу”, — гаворыць Хрыстос. Гэтая паша — Ён Сам.



„Аддавайце кесарава кесару”
(Мацьв. 22,15-21)

„Дык аддавайце кесарава кесару, а Божае Богу”, — адказаў Хрыстос на каварную спробу ўлавіць Яго на слове, калі з пытаньнем наконт таго, ці трэба плаціць падаткі рымлянам зьвярнуліся да Яго і нацыяналісты, і прыхільнікі акупантаў. Гэта адзін з тых незабыўных адказаў, дзякуючы якім чалавечае сумленьне робіць вялікі крок наперад і якое разьвязвае асноўныя праблемы нашага жыцьця.


Зараз ужо бадай ніхто не цьвердзіць, што Евангельле забараняе вернікам умешвацца ў сацыяльныя справы і палітыку, але што яно наадварот —заклікае ў гэтых сфэрах жыцьця кіравацца евангельскімі ўказаньнямі. Найцяжэйшай справай зьяўляецца акрэсьленьне, як будаваць гэтае ўмяшаньне на Евангельлі, як спалучыць яго з пытаньнямі веры, каб не паўтарыўся трагічны разрыў паміж тэорыяй і практыкай, паміж тым, што трэба аддаць кесару, а тым, што належыцца Богу.


Яўрэі уяўлялі сабе Царства Божае, якое ўстановіць Месія, як тэакратыю, непасрэднае панаваньне Бога над усёй зямлёй. Аднак словы Хрыста выяўляюць наяўнасьць Царства Божага ў гісторыі, да якога ўжо могуць увайсьці ўсе, ня толькі яўрэі. Яно можа зьявіцца гэтак сярод паганцаў, як і ў тэакратычным асяродзьдзі, паколькі не атаясамліваецца ні з адным, ні з другім. Такім чынам выяўляюцца два якасна розныя спосабы Божага кіраваньня ў сьвеце. Адзін — гэта духоўная ўлада, якая абапіраецца на Царстве Божым і непасрэдна належыць Хрысту і другая — улада зямная або палітычная, якую Бог ажыцьцяўляе празь людзей адказных за свае дзеяньні перад Богам.


Такім чынам, у новым парадку аб’яўленым Хрыстом трэба плаціць падатак кесару, г.зн. прызнаць дзяржаву, уцягнуцца ў існаваньне і паляпшэньне існуючага парадку ў сьвеце. Аналіз стаўленьня Хрыста да палітычных зьяваў на першы погляд можа расчароўваць. Ён ясна выказваецца пра ўладу і выяўляе ейныя злоўжываньні (параўнай: Лук. 22, 25), аднак ня робіць нічога канкрэтнага, каб зьмяніць гэтае. Не арганізуе ніякага паўстаньня супраць Рыму, хаця мог да гэтага схіліць прыклад зілотаў. Не падахвочвае таксама беднякоў да бунту, не гаворыць выразна пра эмансіпацыю жанчын, хаця зь любоўю ставіцца і да адных, і да другіх.


Хрыстос цалкам зьмяніў паняцьце ўлады, замяніўшы яго паняцьцем службы. Што станецца з палітычнай уладай і як яна зможа нажывацца на падданых, калі пагодзіцца з тым, што начальнікі павінны служыць? (Лук. 22, 26). Ісус вызваляе чалавека перш за усё ад боязі перад тымі, якія могуць забіць цела, г.зн. перад людзьмі надзеленымі уладай. Чалавек вызвалены такім чынам зьяўляецца для ўлады вялікай пагрозай, паколькі гатовы заступіцца за братоў, а калі трэба, за праўду нават аддаць жыцьцё.


Палітычная і вайсковая ўлада сталася дзякуючы гэтаму незваротна ўмоўная. Першы ўсьведаміў гэта Пілат, калі спрабаваў вярнуць сабе страчаную пазыцыю: „Ці ведаеш, што маю ўладу вызваліць цябе і маю ўладу ўкрыжаваць?” (Яан. 19, 10). Ён хутка ўсьведаміў, што пагрозы ў адрас такога чалавека як Ісус — дарэмныя, паколькі Ён ужо „на свабодзе”.


Якую-ж тады пазыцыю павінен заняць хрысьціянін у дачыненьні да дзяржавы і канстытуцыйнага парадку? На першы погляд маем дачыненьне з дзьвюма справамі, якія адна адну выключаюць. Са слоў Хрыста можна зрабіць выснову, што трэба падпарадкоўвацца дзяржаве і супрацоўнічаць зь ёю. Аднак гледзячы на канкрэтныя дзеяньні Хрыста можна прыйсьці да процілеглай высновы: дзяржаве трэба супраціўляцца і захоўваць аўтаномію ў адносінах да яе. Гэта асноўнае пытаньне. Новы Запавет дае ясны адказ на гэта: вучань Хрыстовы быў вызвалены ня толькі дзеля таго, каб супраціўляцца дзяржаве, але і каб падпарадкоўвацца ёй. Дзяржава ня мае ўжо абсалютнай улады. Хрысьціянін сутыкаецца зь ёю ў сьвецкім пляне і можа яе ўхваліць бяз боязі, што станецца ягоным ідалам. Прызнаньне дзяржавы і паслушэнста ў дачыненьні да яе зьяўляецца нават абавязкам, які выплывае з паслушэнства Богу (Рым. 13).


Калі хрысьціянін свабодны і можа адначасова выступаць супраць дзяржавы і быць ёй паслушным, дык зразумела, што ня можа кіравацца сваімі капрызамі ці прыватнымі інтарэсамі пры вырашэньні ці быць „за” ці „супраць” дзяржавы. Ён павінен ацаніць, ці дзяржаўны лад адпавядае волі Божай аб’яўленай у Хрысьце і ўпісанай у хрысьціянскае сумленьне, ці не. Такім чынам хрысьціянін пакліканы да крытычнай ацэнкі грамадзкай і палітычнай рэчаіснасьці і дзеяньня згоднага зь ягонай пазыцыяй і пакліканьнем так, каб гэтая рэчаіснасьць ставалася ўсё больш згодная з Божай воляй і служыла чалавеку.


Хрысьціянін можа адклікаць свой вотум даверу дзяржаве, сказаць уладзе „не” і перайсьці да апазыцыі, як гаворыць аб гэтым сьв. Яан Багаслоў (Адкрыцьцё. 13,10). Новы Запавет засяроджваецца на адным выпадку, які тычыцца пагрозы веры. Калі дзяржава хоча заняць месца Бога, хоча зноў мець абсалютную ўладу, як гэта было да Хрыста, і не дазваляе аддаць „Богу Божае”, хрысьціянін павінен выступіць супраць такой дзяржавы. На жаль, гэта ўвесь час актуальная праблема, бо надалей у сьвеце існуюць рэжымы, якія загадваюць Царкве маўчаць, калі вернікі прасьледуюцца.


Ёсьць яшчэ адзін выпадак, якога нельга прамаўчаць. Гэта тычыцца выконваньня правоў чалавека, калі дзяржава на словах не запярэчвае існаваньню Бога, але дзеяньнямі сваімі абражае Божы вобраз — чалавека. Вядомыя і такія дзяржавы. У такім выпадку хрысьціянін ня можа поўнасьцю падпарадкавацца існуючаму парадку. Ягоны „падатак кесару” мусіць быць крытычнай данінай, накіраванай на зьмену грамадзтва.


Гэтулькі гаворыць нам Евангельле. Застаецца аднак шмат нявырашаных праблемаў, шмат магчымых выбараў. Хрысьціянін павінен іх разьвязваць сумесна зь іншымі людзьмі, улічваючы пры гэтым магчымыя няпэўнасьці і драмы. Ён мусіць прымаць рашэньні, на якім баку стаць, за што канкрэтна змагацца, як паступіць у дачыненьні да страйку, барацьбы, рэфэрэндуму і гэтак далей. Пры гэтым таксама нельга забываць, што ў такія моманты Бог заўсёды зь ім. Слова, якога слухае ў Царкве, нябачная ласка, якая умацоўвае яго на жыцьцёвых шляхах дапамагаюць і ў гэтых дылемах заставацца верніку „крыніцай сьвятла ў сьвеце, трымаючыся моцна Слова Жыцьця”.



„Апошняму гэтулькі, што і першаму”
(Мацьв. 20,1-16)

Прытча пра вінаградара і нанятых рабочых — адна з найбольш спрэчных у Евангельлі і вакол яе нарасло шмат супярэчлівых тлумачэньняў. Уласьнік вялікага вінаградніка наймае на работу беспрацоўных. Першых наняў з раніцы, апошніх ужо пад вечар. З першымі дамовіўся, што за дзень працы заплаціць ім, згодна з прынятай тады практыкай, па адным дынары, з астатнімі — „колькі будзе належацца”, г.зн. (як думалі самі работнікі) менш як дынар. І вось здарылася неспадзеўка: вечарам апошнія атрымоўваюць па дынары, гэтак як і першыя. Тыя, што працавалі ўвесь дзень запратэствалі супраць яўнай, на іх думку, несправядлівасьці. Тады ўласьнік спакойна патлумачыў таму, хто найбольш скардзіўся: „Ці не за дынар ты дамовіўся са мною? Вазьмі сваё ды ідзі. Я-ж хачу даць гэтаму апошняму, што і табе. ... Ці вока тваё завіднае, што я добры?”


Ісус узяў элемэнт штодзённага жыцьця і ператварыў яго ў павучальны ўрок. „Думкі Божыя — ня нашы думкі” і гэта выразна выявілася на прыкладзе гаспадара ў момант выдачы заробку.


Абурэньне, што апошнія атрымалі гэтулькі, што і першыя — няслушнае, бо Хрыстос хацеў зьвярнуць увагу на тое, якая вялікая ўзнагарода чакае апошніх.


Справядлівасьць заключаецца на аддачы кожнаму паводле заслугаў, а дабрыня — паводле патрэбаў. Апошніх можна папракнуць за тое, што ня надта ірваліся да працы і чакалі пакуль сам гаспадар іх знойдзе. Аднак гаспадар больш зьвяртае ўвагу на іхную матэрыяльную сытуацыю, чымсьці на іхнае стаўленьне да працы. Заплата толькі за гадзіну была-б можа справядлівая, але не хапіла-б яе, каб пракарміць сям’ю. Іхныя дзеці былі-б галодныя, калі-б бацька прыйшоў дахаты з пустымі рукамі. Уласьнік вінаградніка зьлітаваўся над іхнай беднасьцяй і толькі таму ён заплаціў усім па дынары. Такім чынам у прытчы не гаворыцца пра прынцыповага чалавека, які трымаецца правілаў, але пра жэст чалавека добрага, шчодрага, чульлівага на чалавечае гора. „Гэтак паступае Бог”, — напэўна хацеў сказаць Ісус. Бог нагэтулькі добры, што ў Сваё Царства запрашае мытнікаў і грэшнікаў.


З другога боку чалавек думае інакш. Гэта пацьвердзіла тое нараканьне першых работнікаў, якія ня мелі падставаў наракаць, бо атрымалі гэтулькі, колькі ім належалася. Ісус зрабіў гэтым самым намёк на фарызэяў, якія абураліся, што Хрыстос зьвяртаецца да маларэлігійных людзей або тых, якія наагул ня выконваюць Закону: да мытнікаў і грэшнікаў. Я паступаю гэтак як і Бог. Ён добры і Я добры. „Шчасьлівы той, хто ня ўсумніцца ў Мяне” (Мацьв. 11, 6). Гэтыя незадаволеныя людзі адчувалі сябе абражанымі дабрынёй Божай, што Бог і Хрыстос шчодра абдароўваюць ёю тых, хто гэтага не заслугоўвае, лічачы пры гэтым, што добрае належыцца толькі ім. Ісус расказаў гэту прытчу, каб бараніць Дабравесьце аб Царстве Божым перад безупыннымі атакамі.


Застановімся цяпер над пытаньнем, якое з часоў Хрыстовых пераносіць нас у нашы дні. Аднойчы апосталы спыталіся: „Госпадзе, да каго гаворыш гэту прытчу?” (Лук. 12, 42); і пра гэтае самае пытаемся зараз: для каго сказана гэта прытча?


Ускосна адказвае на гэтае пытаньне евангеліст Мацьвей і старажытная хрысьціянская Царква. Тагачасныя вернікі аднесьлі да сябе тое, што было сказана ў адрас фарызэяў. Гора вам, калі абураецеся Божымі паводзінамі! Гэта небясьпека пагражала маладой Царкве, толькі ў іншым сэнсе. Ісус Хрыстос, які пры жыцьці ахвоча наведваў мытнікаў і грэшнікаў, зараз загадвае сваім вучням ісьці да неабразаных і паганцаў. Тыя з апошняй гадзіны раптам ставаліся спадкаемцамі Царства нароўні з выбраным народам (Эфэс. 3, 6). У Дзеях Апостальскіх паказана намаганьне юдэа-хрысьціянскай Царквы, каб за прыкладам апостала Паўла пераадолець усякія прадузятасьці.


Калі маладая хрысьціянская Царква гэтак сьмела аднесла да сябе прытчу сказаную Хрыстом супраць фарызэяў, дык і мы павінны яе аднесьці да сучаснай Царквы. Хрыстос, а значыць і Бог, былі прычынай абурэньня з﷓за стаўленьня да „іншых”, да г.зв. „ворагаў рэлігіі”. Тут выразна бачна, як думкі Божыя адрозьніваюцца ад чалавечых меркаваньняў. Ісус нікога не называе ворагам, не дапускае, каб нехта лімітаваў яго дабрыню і вырашаў, хто належыць да Бога, а хто Яго вораг. Абаронцы рэлігіі ня могуць лічыць сябе абаронцамі Бога на падабенства некаторых сакратароў, якія самі вырашаюць, каго дапусьціць да шэфа.


Мы, людзі, якія больш-менш рэгулярна ўдзельнічаем у жыцьці сваёй парафіі і Царквы, таксама паддаемся спакусам, каб зьняважліва паставіцца да тых іншых, якіх лічым менш годнымі за нас, горшымі. Невядома чаму тых, хто паводзіць сябе нешаблонна, хто на нашу думку „мала рэлігійны”, хто рэдка бывае ў Царкве мы пачынаем лічыць „бязбожнікамі”, „камуністамі”, „ворагамі рэлігіі”.


У часе, калі мы вельмі пасьпешліва пачынаем дзяліць людзей на сваіх і чужых, як некалі ў Хрыстовых часах людзі дзяліліся на сыноў сьвятла і сыноў цемры, Хрыстос ясна гаворыць, на чыім баку Ён. Не на баку тэолягаў, людзей паказной набожнасьці і самаупэўненых, але на баку тых, хто ў духоўным сэнсе ўвасабляе сьляпых, кульгавых і пракажоных. Будзем пільныя, бо і нас (ня толькі фарызэяў) мытнікі і распусьніцы апярэдзяць на шляху да Царства Божага.


Такія вось Божыя шляхі. Нідзе ня сказана, што мы павінны іх разумець. Мы павінны іх толькі прызнаць і ўлічыць, дзякуючы Богу за тое, што мерыць іншай меркай чымсьці мы, бо добра ведаем, якая наша мерка.



Хрысьціянскае стаўленьне да гвалту
(Мацьв. 5, 1-12)

Зь ліку сямі блаславенстваў у наш час сталіся вельмі актуальнымі гэтыя два: „Шчасьлівыя ціхія, бо яны атрымаюць зямлю... шчасьлівыя, хто ўводзіць мір, бо яны сынамі Божымі будуць названыя”. Яны ставяць хрысьціян перад праблемай гвалту і барацьбы. Трэба прызнаць, што гэтыя два блаславенствы мала папулярныя, яны даволі часта ігнаруюцца як анахранічныя і непрактычныя, як тыя, што маюць мала супольнага з рэчаіснасьцяй сучаснага сьвету. Ціхія, лагодныя, тыя, што пашыраюць мір — гэта ў Евангельлі сынонімы пакорлівых і бедных, людзей, якія ня мюць ні сродкаў, ні ахвоты, каб самастойна дабівацца справядлівасьці. Яны не разьлічваюць на рыдваны і коней, але на Бога (Пс. 28, 8).


Ісус Хрыстос — прататып лагоднасьці, таму Ён мог сказаць пра сябе: „Вучыцеся ад Мяне, бо Я ціхі і пакорлівы сэрцам” (Мацьв. 11, 29). Лагоднасьць акрэсьлівае ня толькі ўнутраную арыентацыю сэрца, але і стаўленьне да прымяненьня сілы і гвалту. Евангеліст бачыць у Ім зьдзяйсьненьне месіянскага прароцтва Ісаіі: „Трасьціны надломленай не даломіць і лёну тлеючага ня згасіць” (Мацьв. 12, 20). У Хрыстовыя часы ў Палесціне раз-пораз выбухалі паўстаньні зілотаў, скіраваныя супраць рымскіх акупантаў і мясцовых багацеяў. Гэтыя выступленьні ня раз суправаджаліся актамі тэрору і гвалту. Ісус ведаў пра гэтае, аб чым сьведчыць Яго выказваньне аб крывавым здушэньні Пілатам спробы бунту (параўнай: Лук. 13, 1). Магчыма, што з асяродзьдзя бескампрамісных зілотаў паходзіў Яго вучань Сымон. Нельга выключыць і такую магчымасьць, што нейкая група рэвалюцыянераў спрабавала перацягнуць Хрыста на свой бок, Ён аднак напэўна адкінуў усякія такія прапановы. Ён схаваўся, калі Яго хацелі абвясьціць царом, кіраўніком узброенага паўстаньня (Яан. 6, 15). Пятру ў Гефсіманіі Ён загадаў схаваць меч, „бо хто мячом ваююе, той ад мяча загіне”(Мацьв. 26, 52), выключаючы гэтым самым усякі супраціў, які мог-бы не дапусьціць да Яго зьняволеньня.


Спробы некаторых навукоўцаў, якія хочуць залічыць Хрыста да рэвалюцыянераў свайго часу, ня маюць пад сабою ніякіх падставаў і ніхто ня ставіцца да іх сур’ёзна. Ісус у сваім жыцьці і навучаньні рашуча адкідаў усякі гвалт. Яго апошняе блаславенства гучала: „Шчасьлівыя вы, калі людзі будуць вас зласловіць і прасьледаваць, гаварыць на вас усякае ліха”. Нідзе ў Евангельлі ня сказана: шчасьлівыя вы, калі хочаце дамінаваць, калі адказваеце паводле прынцыпу вока за вока, зуб за зуб. Такая думка была-б абсурдная і не пасавала-б да Евангельля.


З другога боку нельга слоў Хрыста ўспрымаць інструмэнтальна. Ісус асуджаў усякі гвалт, у тым ліку тых, хто гвалтоўным мэтадам спрабуе дасягнуць сваю мэту. Аднак асноўнае асуджэньне накіравана ў адрас тых, хто прыніжае і падпарадкоўвае сабе іншых. Хрыстос загадвае не адказваць ударам на удар, але яшчэ больш рашучае „не” гаворыць таму, хто ўдарыў.


У гэтым сэнсе павучальнай можа быць рэакцыя сучасных чытачоў Евангельля, асабліва маладых людзей і хрысьціян, уцягнутых у грамадзкія канфлікты. Яны перакананы, што Хрыстос сваёй лагоднасьцяй не хацеў здушыць у людзях імкненьня да справядлівасьці і зрабіць іх пасыўнымі на несправядлівасьць. Ён не хацеў замоўчваць злоўжываньні, у выніку чаго бедныя і слабыя былі-б асуджаны на самавольства людзей магутных і надзеленых уладай. Колькі наконт гэтага было выказаных недарэчнасьцяў, як напрыклад Фрыдрыхам Ніцшэ, які хрысьціянам ставіў у закід пасыўнасьць у дачыненьні да гвалтаў. Ніхто-ж больш рашуча за Хрыста ня выступіў супраць эксплуататараў, якія падаваліся за іхных дабрачынцаў (параўнай: Лук. 22, 25). Ісус ня быў супраць зьменаў. Ключавое слова Евангельля „павярненьне” азначае якраз зьмену. Зьменам і барацьбе Хрыстос надаў новы накірунак. Гэта ня гвалт, але пакутніцтва. Ягоная „рэвалюцыя” не накіравана супраць некага, як пераважна ўсе звычайныя рэвалюцыі, але для некага. Хрысьціяне таксама могуць падпісацца пад словамі французскага пісьменьніка Андрэ Жыда, што „сьвет можа быць збаўлены толькі бунтаўнікамі і што яны — соль зямлі”, але заўсёды трэба памятаць супраць чаго бунтуемся і ці кіруемся любоўю, ненавісьцю ці можа пыхлівасьцю.


Евангельле выбірае любоў: хто мае дзьве кашулі або два хлябы, хай падзеліцца з тым, хто нічога ня мае. Узьнікае аднак пытаньне, ці любоў зможа спрычыніць зьмены? На першы погляд здаецца, што не і некаторыя хрысьціяне, ня бачачы іншага выйсьця, пачынаюць прымяняць гвалты і рэвалюцыі як адзіны сродак дасягненьня пажаданых зьменаў. Хрыстос пасылае нас бы авечкі паміж ваўкоў, але неаднойчы авечкі хацелі-б стаць ваўкамі, каб змагацца зь іншымі ваўкамі.


Як хрысьціяне, мы не павінны сумнявацца ў веры. Калі нават зьмены невялікія і марудныя, дык толькі таму, што любові ў сьвеце замала. Ісус Хрыстос, не прымяняючы сілы, больш зрабіў для бедных і больш паўплываў на зьмену іхнага лёсу, чымсьці паўстаньні нявольнікаў і зілотаў. Ён дае людзям яшчэ іншую, хаця і высьмейваную бязбожнікамі, прычыну для барацьбы: надзею на вечнае жыцьцё. Ахвотней аддасьць сваё жыцьцё ў слушнай справе той, хто спадзяецца пасьля сьмерці на іншае жыцьцё, чымсьці той, хто акрамя гэтага жыцьця ні на што не разьлічвае.


У грамадзтве людзей нецярпімых, якія спаборнічаюць паміж сабою і грызуцца, Хрыстос хоча, каб мы былі людзьмі моцнымі і стойкімі, але мірнымі. Само пытаньне лагоднасьці або прымяненьня сілы складанае. Супастаўленьне яго з рэчаіснасьцяй уздымае пытаньні і праблемы, вырашыць якія мы павінны ва ўласным сумленьні і маючы перад вачыма прыклад Таго, хто „ціхі і пакорлівага сэрца”.



Міласэрнасьць і ахвяра
(Мацьв. 9, 9-13)

„Ідзіце, навучыцеся, што азначае: міласьці хачу, а не ахвяры, бо я прыйшоў заклікаць не праведнікаў, а грэшнікаў да пакаяньня”, — спакойна патлумачыў Хрыстос свае паводзіны, калі наведаў дом мытніка Мацьвея. Гэты пагарджаны ўсім грамадзтвам чалавек перш чым кінуць свой занятак наладзіў Хрысту банкет і запрасіў сваіх сяброў. Рэакацыя сьвятошаў была падобная як у выпадку Марыі Магдаліны: усе былі абураны гэтым яўным парушэньнем агульнапрынятых нормаў.


Рэлігіі фармалістычнай, зьнешняй, якая спрабуе ўсё зьвесьці да абрадаў і ахвяраў, Бог супрацьпаставіў сапраўдны культ, той, які плыве з сэрца, поўны любові да Бога і літасьці ды спагады ў дачыненьні да людзей. Гэта ўвесь час актуальны заклік пранікаць у сутнасьць, а не спадзявацца на вонкавую форму. Апостал Павал падкрэсьлівае гэта ў сваім Лісьце да рымлянаў (4, 18-25) на прыкладзе Аўраама, які быў апраўданы не з прычыны сваіх учынкаў, але таму, што паверыў Божаму Слову.


Сярод пачуцьцяў, якія Хрыстос ацаніў найвышэй, першае месца займае міласэрнасьць, зразуменьне, прыняцьце брата і шчырая дапамога яму. Хрыстос сеў за стол з грэшнікамі, гутарыў зь імі, не саромеўся іхнай кампаніі і ў гэтым для нас асноўнае ўказаньне. Аднак сказаныя Ім у той момант словы „міласьці хачу, а не ахвяры” нялёгка патлумачыць. Калі Бог сказаў, што ня хоча ахвяры і падкрэсьліў гэта Ісус Хрыстос, дык чаму Царква пасьлядоўна вучыць, што ахвяра неабходная для збаўленьня? Чаму-ж тады ахвяра займае гэтулькі месца ў хрысьціянскім аскетызьме і пропаведзі? Каб адказаць на гэтае пытаньне, трэба поўнасьцю ўсьведаміць, якой міласэрнасьці хоча Бог і якой ахвяры ня хоча. Бог ня хоча ахвяры ў якасьці фармальнага абраду і ня хоча міласэрнасьці для самой міласэрнасьці. Ён хоча міласэрнасьці і любові ў дачыненьні да бліжніх і ахвяры, гэта значыць патрабавальнасьці і бескампраміснасьці ў дачыненьні да сябе самога.


У Старым Запавеце быў вядомы толькі адзін від ахвяры: з жывёлаў — усёспаленьне або ахвяра з расьлінаў. Гэта былі ахвяры, якія закраналі хутчэй за ўсё маёмасьць чалавека чымсьці яго самога. Стары Запавет не дапускаў думкі, што чалавек павінен дабраахвотна сумаваць або ад нечага адмаўляцца ў выглядзе аскетызму: прыватная ўласнасьць, здароўе і дабрабыт лічыліся відавочнымі прыкметамі Божага блаславенства.


Хрыстос паклаў пачатак новай ахвяры, той, празь якую на алтары Божай волі „спальваецца” ўласнае цела, саміх сябе. Сабою, як сапраўдным Баранчыкам Божым, Ён замяніў пасхальнага баранчыка. Збаўленьне прынесла нам гэтая новая ахвяра (Яўр. 10, 10).


Сваю ахвяру Хрыстос прынёс раз і назаўсёды, аднак застаецца яшчэ да прынясеньня наша ахвяра, ахвяра Цела, якім зьяўляецца Царква, каб „дапоўніць недахоп сумаваньняў Хрыстовых за Яго цела” (Кал. 1, 24). Хрыстос ня толькі не скасоўвае гэту ахвяру, але падкрэсьлівае, што безь яе нельга ўвайсьці ў Божае Царства. Апостал Павал пісаў: „Прашу вас, браты, празь міласэрнасьць Божую, аддайце целы вашы на ахвяру жывую, сьвятую, угодную Богу, на разумнае служэньне ваша” (Рым. 12, 1). Зараз ніхто нават не дапускае думкі пра бічаваньне свайго цела і зьнявольваньне яго, магчыма таму, што ў мінулым дапушчана ў гэтым шмат скажэньняў. Аднак мы павінны сказаць „не” некаторым ненасытным прыхамацям нашага цела, без чаго мы ня будзем „духоўнымі” людзьмі і застанемся цялеснымі.


Справа ня толькі ў целе. Найбольшай ахвярай зьяўляецца „выконваньне Божай волі”, ахвяра з нашага эгаістычнага „я”, што супраціўляецца Богу. Дасканалая ахвяра пачынаецца ад перамены сэрца. Такая ахвяра не пярэчыць любові і міласэрнасці, але пракладвае ім дарогу. Толькі той, хто ўмее супрацівіцца сабе самому, прызнацца да памылкі, сказаць самому сабе „не”, спрабуе зразумець свайго брата, прабачыць яму і выявіць у дачыненьні да яго міласэрнасьць. Хрысьціянін ніколі не ахвяроўвае сабою ў адарванасьці ад рэчаіснасьці, але заўсёды ахвяроўвае сябе для чыёгасьці дабра, дакладна як Хрыстос ахвяраваў сябе „за нас”. Сьвятыя, якія былі строгія ў дачыненьні да сябе, адначасова былі лагодныя і шчодрыя ў дачыненьні да іншых. Яны пайшлі за прыкладам Ісуса, які сорак дзён правёў на пустыні посьцячы, а пазьней задавальняўся вельмі сьціплым харчаваньнем. Аднак Ён накіраваўся на абед да мытніка Мацьвея, каб абрадаваць яго ды ягоных сяброў і абдараваць іх сваёй міласэрнасьцю.


Дзьве ахвяры: Хрыста і верніка, неразьдзельна зьвязаны з сабою. Калі-б яны маглі існаваць аддзельна, дык нашы ахвяры самі ў сабе добрыя, былі-б аднак толькі аскетычнымі практыкаваньнямі. Тым, што спалучае ахвяру Хрыста і Царквы зьяўляецца Сьвятая Эўхарыстыя. Каплі нашых ахвяраў аб’ядноўваюцца ў ёй з „кроўю пралітай на Крыжы” ў адну ахвяру прымірэньня. Хрыстос з нас робіць Эўхарыстыю для Айца і сьвету. Прыгадаем евангельскую сцэну: Хрыстос сядзіць за сталом разам з грэшнікамі, есьць і гутарыць зь імі. Гэта сцэна паўтараецца і ў кожнай парафіяльнай грамадзе. Ён сядзіць з намі, грэшнымі, за сталом гэтак як у мытніка Мацьвея. Ён дае нам Слова Жыцьця, а зараз ломіць для нас свой хлеб: Сваё Цела выдадзенае за нас.



Два гаспадары: грошы і сэкс
(Мацьв. 6, 24-34)

„Ніхто ня можа служыць двум гаспадарам... ня можаце служыць Богу і Мамоне”. Евангельле рэдка ставіць чалавека перад такім дакладным і радыкальным выбарам: Бог або грошы. Але пра якія грошы ідзе гутарка? Напэўна не пра ўзнагароду за працу, якая служыць набыцьцю рэчаў найбольш неабходных для нармальнага, прыстойнага жыцьця. Гэтыя грошы з упэўненасьцяй можна прыраўняць да „хлеба надзённага”, прасіць якога рэкамэндаваў сам Хрыстос. Значыць — справа не ў грашах, якія служаць жыцьцю, але тых, што падпарадкоўваюць сабе жыцьцё, якія, заміж быць сродкам, становяцца мэтай і заміж быць слугой — ёсць гаспадаром.


Нехта можа сказаць, што гаворка тут пра грошы багацеяў і ў большасьці выпадкаў будзе мець рацыю. Аднак ня цалкам. На самай справе размова ідзе пра „нягодную мамону”, грошы, якія зьяўляюцца Божым ворагам. Гэта таксама тыя грошы, якія дрэнна ўжываюцца: не для дабра свайго і сваёй сям’і, але якія зьбіраюцца для самой прыемнасьці зьбіраньня, якія служаць вядзеньню нячыстых справаў або гулянкам і азарту.


Грошы, якія становяцца мэтай жыцьця, ператвараюцца ў „ідала зь літага металу”, які мае сваіх паклоньнікаў і сярод хрысьціян. Мноства людзей, якія пакутуюць ад голаду, хваробаў, войнаў зьяўляюцца ахвярамі гэтага лютага ідала. У большай або меншай ступені ўсе мы зьяўляемся паклоньнікамі мамоны. У некаторых асяродзьдзях людзі ня ўмеюць гаварыць аб нічым іншым, як толькі аб грашах: як іх зарабіць, як эканоміць, як іх выдаткоўваць, чаму нехта зарабляе больш...


Ідал грошай мае сваго блізьнюка: сэкс. Побач зь ідалам Молахам стаіць і Аштарта: адно запэўнівае паклоньнікаў другому. Трэба ясна сказаць, што ня маецца тут на ўвазе звычайная палавая схільнасьць і сэкс, якія сьвятыя гэтаксама як і народзіны, і сьмерць, і якім у Бібліі прысьвечана „Найвышэйшая песьня”. Не гаворыцца таксама пра сэкс, які дазваляе вырвацца з адзіноцтва, ні пра той, які Бог стварыў і блаславіў кажучы „пладзіцеся і множцеся” і які Царква бласлаўляе ў таінстве Сужэнства. Гутарка ідзе пра сэкс скажоны грахом і сатаною, аб якім апостал Павал пісаў: „Учынкі-ж цела вядомыя: гэта блуд, распуста, нячыстасьць, спрэчкі, гарачасьць, гнеў, сварлівасьць, нязгода... тыя, што гэтак робяць Царства Божага не ўнасьледуюць” (Гал. 5, 19-21).


Як сказаў адзін з сучасных мысьліцеляў, сэкс усім перавярнуў у галовах. Гэта свайго роду рэлігія, якая мае сваіх руплівых місіянераў, свае храмы і свае рытуалы. Яго выявы набываюць найгоршыя формы ў кіно і парнаграфіі. З многіх бакоў гучаць пратэсты, але ўсё роўна саюз паміж мамонай і сэксам дае вялізныя прыбыткі і таму застаецца непакараны.


У выніку самі сабе робім жыцьцё агідным аж да перанасычанасьці. Нас хвалююць забруджаныя вада і паветра, але мала турбуе ненармальная атмасфэра, у якой растуць нашы дзеці. Праўда — яны ня гінуць фізычна, але гібне іхная нявіннасьць, прыгажосьць, прастата, яснасьць позірку, найпрыгажэйшыя пачуцьці, сіла волі. Як гаварыў Франц Кафка — гіне іхная маладосьць, бо паводле ягоных слоў „нячыстасць і маладосьць адзін аднаго выключаюць”. Гэта недаравальны грэх, бо толькі дзеці на гэтым сьвеце прыгожыя, чыстыя і нявінныя. Толькі яны — найменш збляклы вобраз Божы, што застаўся зь зямнога раю. „Калі не станецеся як дзеці, ня ўвойдзеце ў Царства Божае”, — заявіў Хрыстос.


З другога боку, трэба нам пазьбягаць асуджальнага тону апакаліптычных прарокаў, якія паказвалі пальцам толькі на іншых. Усе мы замешаны ў гэтае сучаснае ідалапаклонства, або непастрэдна ўдзельнічаючы ў ім, або маўкліва даючы яму свой дазвол. Мы павінны задаць сабе пытаньне: што нам, як хрысьціянам, трэба зрабіць? Не падлягае сумневу, што адна з асноўных задач Царквы ў сучасным сьвеце — вызваліць чалавека ад гэтых двух ідалаў: грошай і сэксу, двух найбольш яркіх праяваў зла. Калі Хрыстос пасылаў апосталаў зь місіяй, Ён „надзяліў іх уладай над нячыстымі духамі” (Мацьв. 10, 11). Гэтая прэрагатыва вучняў Хрыстовых ніколі не была больш патрэбная, чымсьці зараз. Справа не ў арганізацыі крыжовых паходаў ці аднаўленьні кастроў. Наша місія павінна заключацца ў аднаўленьні сапраўднай свабоды. Ідалапаклоньніцкае шанаваньне грошай і сэксу ня толькі абражае Бога, але зьнявольвае і дэградуе чалавека. Яно абязвечвае Божае стварэньне, аб’ект Ягонай любові, аддаючы перавагу рэчам над асобамі. Трэба зноў адкрыць у сабе свабоду дзяцей Божых адноўленых Хрыстом, вярнуць мужчыну і жанчыне вянок караля і каралевы стварэньня. „Усё ваша, а вы — Хрыстовы”, — гаварыў апостал Павал (1 Кар. 3, 22) і няма ўжо месца на іншую службу або няволю.


Магчыма, сучаснае маладое пакаленьне пачынае разумець гэта, бо прынамсі найбольш здаровая частка маладых людзей выказвае жаданьне разбурыць сярод іншых міфаў таксама дамінацыю грошай і сэксу. Шмат хто бунтуецца супраць узьвядзеньня на трон мамоны заміж Бога і сэксу заміж каханьня. Як і ўсе ідалы яны фальшывыя і хлусьлівыя, бо не даюць шчасьця, якое абяцаюць, а калі і даюць дык настолькі кароткатрывалае, што нельга яго назваць сапраўдным шчасьцем.


Як веруючыя людзі мы ня можам з гэтай зьявай зьмірыцца. Ёсьць у нас яшчэ іншыя заданьні, але барацьба з гэтымі двума ідаламі — адна з найбольш неадкладных задач.



Збаўленьне і свабода
(Мацьв. 21, 28-32)

Кожнае з гэтых двух паняцьцяў зьўяляецца для чалавека надзвычайнай каштоўнасьцю. Са Сьвятога Пісаньня вынікае, што наша збаўленьне зьяўляецца бескарысным Божым падарункам, але адначасова вынікам нашага супрацоўніцтва з ласкай і нашай свабоды. Блажэнны Аўгусьцін гаварыў: „Той, хто стварыў цябе безь цябе, ня можа аднак збавіць цябе без твайго ўдзелу”. Знакам гэтай свабоды зьяўляецца магчымасьць павярненьня да веры, адмаўленьня ад зла і выбару дабра, але таксама магчымасьць стацца вырадкам. Ніхто незваротна не прыпісаны да спосабу жыцьця, якое праводзіў.


У Старым Запавеце гэтую праўду тлумачыць прарок Езекііль, а ў Новым Запавеце — Ісус Хрыстос. Прарок робіць гэта бяручы пад увагу становішча сучасных яму людзей і выпраўляючы скажоныя ідэі грэху і збаўленьня. На месцы свайго выгнаньня людзі ўвесь час паўтараюць: „Нашы бацькі елі зялёны вінаград, а нам, іхным сынам, здранцьвелі зубы”, г.зн. „нашы бацькі грашылі, а мы павінны адказаць за гэтае”. Прарок рашуча супраціўляецца такім думкам: „Бог не карае сыноў за правіны бацькоў, або бацькоў за грахі сыноў” (Езек. 18, 20). Кожны можа дасягнуць збаўленьня, калі толькі захоча. Знакам гэтага зьяўляецца Божае прабачэньне, якое даецца шчодра любому, хто вырашыў пакінуць дарогу зла і павярнуцца да дабра.


Хрыстос прадстаўляе гэтую самую праўду з дапамогай прытчы пра двух сыноў, якіх бацька папрасіў пайсьці ў вінаграднік папрацаваць. Яўрэі, асабліва фарызэі, спадзяваліся, што Месія санкцыянуе існуючы парадак, установіць раз і назаўсёды пакліканьне чалавека. З аднаго боку знойдуцца прывілеяваныя, выбраны народ, сын, які сказаў бацьку „так”, якім прызначана збаўленьне без патрэбы адказваць за свае правіны. З другога боку будуць усе астатнія людзі, паганцы і грэшнікі зь Ізраілевага племя, мытнікі распусьніцы, якія бясконца гавораць Богу „не”. Аднак Хрыстос перавярнуў з ног на галаву гэтую выгадную схему. Недастаткова быць сынамі Аўраама, ня хопіць спасылацца на свае прывілеі зь мінулага, бо збаўленьне зьяўляецца асабістай справай, якая залежыць ад стаўленьня да Бога і Хрыстовай навукі. Да збаўленьня пакліканы ўсе, усе маюць прынамсі ў момант пакліканьня роўныя ўмовы. Бог можа аднавіць сыноў Аўраама нават з камянёў, г.зн. нават з найбольш закаранелых грэшнікаў. Вось таму мытнік выйшаў з храму апраўданы, а фарызэй — не.


Бог дароўвае збаўленьне ўсім людзям, аднак яно залежыць ад таго, як людзі адкажуць на Божую прапанову. У Евангельлі Хрыстос падкрэсьлівае, што адказ павінен быць добраахвотны, бо чым-жа было-б збаўленьне без свабоды? Калі чалавек вырашыць аб’яднацца з Богам, мусіць гэта зрабіць канкрэтна і дзейна. У Царства Божае ня увойдуць тыя, што толькі кажуць „Госпадзе, Госпадзе”, але тыя, хто выконвае Божую волю; не тыя, якія задавальняюцца пабожнымі ўздыхамі і словамі, але тыя, хто на практыцы выконвае Божую волю. Ісус падкрэсьлівае, што з тамтых двух сыноў у прытчы бліжэйшы яму той, што сьпярша адмовіў, аднак потым засароміўся і зрабіў тое, што прасіў бацька. Ён бліжэйшы Хрысту за таго, які папраўдзе сказаў „так”, але абяцаньня ня выканаў і ў вінаграднік не пайшоў.


Гэтая прытча павінна схіліць да роздуму і нас! У шмат чым мы нагадваем яўрэяў; мы — быццам той сын, да якога бацька зьвярнуўся ў першую чаргу, каб папрацаваў у вінаградніку, г.зн. у Царкве. Мы тады сказалі „так”. Першы раз зрабілі гэта падчас таінства Хрышчэньня, а потым шмат разоў паўтаралі абяцаньне.


Вельмі часта гэтае „так” зьяўляецца толькі формай адмовы і робіць нас крывадушнікамі. Мы выстаўлены на небясьпеку таму, што прасякнуты псыхалёгіяй збаўленых нібыта аўтаматычна, што нібыта збаўленьне належыцца нам таму, што мы — хрысьціяне. Гэта псыхалёгія старэйшага брата з прытчы пра блуднага сына, які застаўся дома і лічыў, што бацька павінен быць за гэта у даўгу перад ім да канца жыцьця.


Апостал Павал у Лісьце да піліпянаў падказвае, што мы павінны рабіць, каб нашае добраахвотнае далучэньне да Хрыстовага пляну збаўленьня мела адлюстраваньне ў фактах. „Не рабіце нічога для непатрэбнага спаборніцтва ні для марнай славы... хай кожны ацэньвае іншых вышэй за сябе... ня дбайце толькі пра ўласнае дабро, але і пра іншых”.


Зразумела, што гэтых парадаў самых у сабе недастаткова ў хвіліны выпрабаваньняў, калі не атрымаем дапамогі. Гэтая дапамога ў Богу, які „дае нам пазнаць Ягоныя дарогі, вучыць хадзіць Ягонымі сьцежкамі, вядзе нас у праўдзе паводле сваіх указаньняў і ў якім наша надзея”. Бог нашага збаўленьня, які стаўся чалавекам у Ісусе Хрысьце, прыходзіць да нас, каб паўторна ахвяраваць нам збаўленьне. Бог таксама спадзяецца, што з нашага боку мы Яму ахвяруем сваю свабоду.



„Вы — соль зямлі і сьвятло сьвету”
(Мацьв. 5, 13-16)

„ Вы — соль зямлі... вы сьвятло сьвету”,— з гэтымі словамі Хрыстос зьвярнуўся да сваіх вучняў і гэтак-жа зьвяртаецца да нас.


Нават пры мінімуме сьціпласьці мы мусім прызнаць, што гэта ня наша заслуга. Ад нас зыходзіць толькі цемра, сольлю і сьвятлом зьяўляецца толькі Хрыстос. „Я — сьвятло сьвету. Хто ідзе за Мною, ня будзе хадзіць у цемры, але будзе мець сьвятло жыцьця” (Яан. 8, 12), — сказаў Ён пра Сябе. Бог зьяўляецца сьвятлом: яно сымбаль Божай прысутнасьці. На пачатку сьвету творчае Слова было сьвятлом у цемры. Сьвятло ў воблачным стаўпе ўдзень і вогненным стаўпе ўначы былі для Ізраіля паказальнікам дарог. Невыносна моцнае сьвятло асьвятляла Госпада на гары Сынаі і сьвяціла ў Сьвятым Каўчэгу. Сьвятло зазьзяла таксама над віфлеемскімі ўзвышшамі, калі анёлы абвясьцілі пастырам вестку аб адкупленьні. Бог абдароўвае бляскам сонца, месяц і зоры: Ён расьцягнуў над Ізраілем яснасьць, якая сымбалічна расьсьвятліла Яго дух і прароцтвы. Аднак сьвятло не было дадзена толькі ізраільцянам. Бы сонечныя праменьні, што пранікаюць ва ўсе куткі зямлі, сьвятло справядлівасьці прасьвятляе кожную душу.


Калі прыгледзецца вялікім настаўнікам чалавецтва, трэба прызнаць, што іхныя крокі і думкі заўсёды апаярэджвала сьвятло. Усе яны адбіваюць толькі сьвятло, што паходзіць ад Найсправядліўшага, калі толькі рупяцца аб праўдзе свайго навучаньня. Кожная жамчужына думкі, кожны пробліск інтэлекту чэрпаецца з крыніцы сьвятла сьвету. Зараз высока цэніцца „вышэйшая асьвета”, але на самай справе яна высокая, калі дае яе нам Хрыстос, у якім „утоены ўсе скарбы розуму і ўменьня” (Кал. 2, 3).


Ісус зьяўляецца таксама сольлю зямлі. Безь Яго сьвет быў-бы ніякі, пазбаўлены смаку вечнасьці. Безь Яго сьвет загінуў-бы ў маральным сэнсе гэтак, як псуецца ежа бяз солі. Соль — гэта Яго Боская натура, Ягоны Дух, які быў дадзены сьвету ў акце Уцялесьненьня і затым Уваскрэсеньня.


У якім-жа тады сэнсе вучні Хрыстовы названы сольлю і сьвятлом? Яны, асьвечаны Ягоным словам, могуць і павінны адбіваць гэтае сьвятло для іншых, як месяц адбівае сонечнае сьвятло. Устанаўленьне нас сьвятлом і сольлю адбылося ў Сьвятым Хрышчэньні. У гэты момант мы запальваем нашу малую лямпу ад Ягонага вялікага сьвятла. Таму і апостал заявіў: „Некалі вы былі цемрай, але зараз вы — сьвятло ў Госпадзе”. Менавіта „ў Госпадзе”, а не ў сабе самім. Сам Хрыстос прыходзіць да нас і робіць з нас Свой храм. Нашае заданьне — дазволіць зазьзяць сьвятлу Хрыстоваму з нутра Ягонага храму. Галоўнае, каб дазволіць Хрысту быць далей сьвятлом і сольлю зямлі праз нас. Інакш кажучы, мы павінны быць Ягонымі сьведкамі перад людзьмі (Дзеі. 1, 8).


Гэта дазваляе ўсьведаміць нам, якім чынам для сьвету можам быць сольлю і сьвятлом. Жывучы ў адпаведнасьці з нашым хрысьціянскім пакліканьнем мы перадаём іншым сьвятло, радасьць і любоў атрыманыя ад Хрыста, робячы ўсё, каб тыя, што дагэтуль не знайшлі Яго, пераканаліся, што толькі Ён можа даць жыцьцю сэнс, сьмеласьць і сілу для пераадоленьня слабасьцяў. Гэтак як соль кансэрвуе прадукты, так і мы павінны стаяць на варце правераных, слушных каштоўнасьцяў. Некаторыя рысы характару найлепш выказваюць сутнасьць солі і сьвятла. Гэта ветлівасьць, міласэрнасьць і шчодрасьць. Бываюць сытуацыі, калі сьведчаньне дабрыні больш патрэбнае і больш красамоўнае за праўду. Ісус гаворыць аб нечым вельмі канкрэтным. Людзі бачачы нашы добрыя ўчынкі ўслаўляюць Айца Нябеснага. Словы, праўду кажучы, асьвячаюць розум, але прыклад запальвае сэрцы. Прок Ісаія гаварыў таксама пра канкрэтныя дзеяньні: „Дзяліся сваім хлебам з галодным, дай прытулак бедным вандроўнікам... калі сам пазбудзешся ярма, перастанеш пагражаць іншаму, тваё сьвятло зазьзяе ў цемры” (Іс. 58, 7-10). Ад гэтых патрабаваньняў нельга ўцячы, хіба што адмаўляючыся ад самой веры. Зараз галодных і бяздомных ня менш чымсьці ў старажытнасьці. Калі нехта іх не прыкмячае, дык нагадвае левіта на дарозе зь Ерусаліму ў Ерыхон, які абмінуў параненага разбойнікамі чалавека. Сьвет або зямля, пра якія гаворыцца ў Евангельлі, гэта неабавязкова ўся плянэта. Для нас сьветам зьяўляецца ў першую чаргу найбліжэйшае атачэньне: сям’я, працоўнае месца, наш дом, вуліца або горад. Ісус нездарма гаворыць пра сьвятло, якое ставіцца на падсьвечнік, каб сьвяціла „тым, што дома”. Быць сьведкамі Хрыста мы павінны пачаць перад нашымі блізкімі. Перш чым пачаць папраўляць увесь сьвет, аздараўляць міжчалавечыя адносіны ў грамадзтве або працоўным калектыве трэба засяродзіць сваю ўвагу на сабе самім і на сваёй сям’і, элімінаваць нахабства, імкненьне да здамінаваньня адных аднымі.


Заданьне нясеньня сьвятла нялёгкае і патрабуе ад нас зрабіць Хрысту месца ў сэрцы, пазбыцца эгаізму. Таму Хрыстос і сказаў, што ня ўсім гэта ўдасца, таму і бывае соль, якая выветрылася і сьвятло, якое ня сьвеціць. Хрысьціянін, які страціў смак, гэта той, хто перастаў жыць паводле Евангельля. Ён тады найбольш жаласны зь людзей: сьвет не патрабуе пагашанага сьвятла і выветранай солі!


Аб тым, каб запаленае ў нас у час Сьвятога Хрышчэньня сьвятло не патухла, трэба рупіцца нам кожны дзень і калі яно гасьне — аднаўляць яго ад вялікага полымя, якім зьяўляецца Хрыстос.



„Ня бойся, малы статак”
(Мацьв.10, 26-33)

Калі Хрыстос гаварыў гэтыя словы, Ён зьвяртаўся да невялікай групы сваіх вучняў і прыхільнікаў, запалоханых варожым асяродзьдзем. Ніякая статыстыка ня зьменіць таго факту, што мы — таксама „малы статак” і ў сьвеце, і ў нашым грамадзтве. „Ня бойцеся” — гэта рэфрэн, які гучэў у словах Хрыста і зараз накіроўваецца да нас.


Мы ўсе нечага баімся. Дзеці баяцца цемры, монстраў, якімі іх палохаюць дарослыя. А дарослыя? Яны таксама перажываюць найгоршы зь відаў страху: паралізуючую трывогу. Жывём, бясконца баючыся будучыні, сьмерці, баімся нават заўтрашняга дня.


Хрыстос Сам выявіў аднойчы нашы ўнутраныя хваляваньні і сказаў, што хвалюемся аб тым, „што будзем есьці, што будзем піць, у што апранацца”.


У Старым Запавеце і затым у Евангельлі шэраг разоў паўтараюцца словы „ня бойцеся, будзьце мужныя”. Аўрааму Бог гаворыць гэта ў момант, калі загадвае яму пакінуць Радзіму і накіравацца ў чужую краіну. Прарокам Бог гаварыў: „Ня бойцеся, Я з вамі”. Марыі было сказана: „Ня бойся, ты знайшла ласку ў Бога”. Пасылаючы апосталаў на місіянерскую працу Хрыстос кажа ім: „Ня бойцеся судоў і намесьнікаў”. Да ўсіх сваіх тагачасных і сучасных вучняў гаворыць: „Ня бойся, малы статак”.


Нават людзі падбадзёрваюць адзін аднаго, толькі чалавечыя словы — слабое суцяшэньне. Гэта ўсё роўна, што нехта дрыжучы ад страху казаў-бы іншаму: чаго баішся?


У Евангельлі ўказаны прычыны, дзеля якіх мы павінны перастаць баяцца. Хрыстос гаворыць: „Ня бойцеся тых, што забіваюць цела, бо яны ня ў змозе забіць душу... Вы важнейшыя за пару вераб’ёў, а нават ніводзін зь іх ня падае бяз волі Айца вашага”. Інакш кажучы, мы, як дзеці Божыя, можам разьлічваць на большае. Аб’яўленьне Божага бацькоўства і затым жыцьця пасьля сьмерці зьяўляецца падставай Хрыстовага закліку пазбыцца боязі. Кожная боязь набірае іншага вымярэньня з часу, калі Хрыстос вызначыў і выявіў плян, паводле якога павінна праходзіць чалавечае жыцьцё. Калі будзем прытрымоўвацца гэтага пляну, нішто ня зможа зашкодзіць нам, нават забойца. „Можаце нас забіць, — гаварыў сьв. пакутнік Юсьцін, — але ня можаце нам зашкодзіць” (1 Апалёгія 1, 2). Хрыстос даў у Евангельлі яшчэ мацнейшы аргумант дзеля таго, каб пазбыцца ўсякага хваляваньня: „Ня бойцеся, Я перамог сьвет”. Ён ужо перамог якраз гэты варожы нам і сапсаваны чалавечым грахом сьвет і на гэтым грунтуецца наша надзея і наша канчатковая перамога. „Сьмерць! дзе джала тваё? Пекла! дзе твая перамога? — гаварыў апостал Павал. — А джала сьмерці — грэх; а сіла грэху — Закон. Дзякаваць Богу, Які даў нам перамогу праз Госпада нашага Ісуса Хрыста” (1 Кар.15, 55-57).


Мы можам пайменна назваць дрэнную крыніцу кожнай чалавечай боязі: гэта сьмерць — плён грэху. Ісус перамог яе, пакутуючы за грэх усяго сьвету. Ён перамог сьмерць, спазнаўшы яе на сабе і выпіваючы ўсю яе атруту. Сьмерць і Ўваскрэсеньне — гарантыя нашай перамогі, крыніца нашай надзеі і нашай мужнасьці: „Калі Бог з намі — хто супроць нас? Хто адлучыць нас ад любові Божай: клопаты, прыгнёт ці прасьлед, голад ці галеча, небясьпека ці меч? Ва ўсім гэтым перамагаем праз Таго, Хто ўзьлюбіў нас” (Рым. 8, 31-37). Сьвятое Пісаньне называе нашы асноўныя праблемы, але адначасова паказвае, як іх вырашаць, дае нам надзею на перамогу, дзякуючы Ісусу Хрысту, Які ўзьлюбіў нас і Сам Сябе выдаў за нас (Гал. 2, 20).


Словы „ня бойся, малы статак” накіроўваюцца і да нас, нашай парафіі, епархіі, Царквы. Хрыстос заклікае нас да сьмелага вызнаваньня сваіх рэлігійных перакананьняў і сваёй прыналежнасьці да Праваслаўнай Царквы. Мы павінны перастаць паводзіць сябе, як акружаная, закрытая крэпасьць. Толькі нашая віна ў гэтым, што бясконца жывём з пачуцьцём аблогі, бясконца адчуваем сябе атакаванымі і пад пагрозай з боку то каталікоў, то баптыстаў, то егавістаў, то камуністаў, масонаў, лібэралаў ды іншых незычліўцаў. Мы-ж атрымалі запэўненьне, што „брамы пякельныя не перамогуць нас”. Пагрозу можа адчуваць толькі слабы, а мы не слабыя і мы ня самі. Найлепшай абаронай, калі ўжо адчуваем сябе пад пагрозай, гэта пазытыўна даваць сьведчаньне сваёй веры словам і жыцьцём. Мы ня можам стаць агрэсыўным бокам, але ў адпаведнасьці з Хрыстовымі словамі мы павінны быць гатовыя „паўтараць завідна і абвяшчаць на дахах” аб’яўленыя нам праўды. Мы вучні Таго, Хто перамог сьвет.



„Выйдзіце насустрач жаніху”
(Мацьв. 25, 1-13)

„Ня ведаеце дня ні гадзіны, калі прыйдзе Сын Чалавечы”, — сказаў Хрыстос на заканчэньне прытчы пра дзесяць дзеваў. Хрыстос у прытчы пра дзевы, якія выйшлі насустрач жаніху, хацеў паказаць лёс сваіх вучняў у сьвеце і значэньне іхнага шляху праз жыцьцё. Ён хацеў дапамагчы нам адказаць на адно дакучлівае пытаньне: куды ідзем?


Чым-жа тады зьяўляецца жыцьцё ў сьвятле евангельскай прытчы? Гэта актыўнае чаканьне са сьвядомасьцяй, што і для яго прыйдзе вырашальны момант. Гэта не пасыўнае чаканьне, як было ў выпадку слугі, што закапаў атрыманы талент і чакаў вяртаньня гаспадара. Для дзеваў у прытчы чаканьне было перапоўненае асноўным клопатам, каб ня згасьлі лямпы і каб выйсьці насустрач жаніху. Гэта значыць, што наша жыцьцё павінна быць напоўнена безупыннай „пільнасьцю і вернасьцю”.


Хрыстос часта згадвае пра адметныя рысы сапраўднага вучня і прыраўноўвае яго да вернага слугі, якога гаспадар устанавіў сторажам дому. Слуга ня сьпіць, не напіваецца, не злоўжывае ўладай у дачыненьні да падобных яму слугаў, але заўсёды пільны, заўсёды гатовы адчыніць дзьверы, калі толькі вернецца гаспадар (параўнай: Лук. 12, 35). У Кнізе Адкрыцьця таксама падкрэсьліваецца гэтая рыса характару добрага слугі: „Будзь верны ажно да сьмерці, а дам табе вянок жыцьця” (2, 10).


Апостал Павал паясьняе што значыць быць верным. „Робячы дабро не спыняймася, бо калі прыйдзе час, будзем зьбіраць плён... пакуль-жа маем час, будзем рабіць дабро ўсім” (Гал. 6, 9-10).


Быць верным Богу — значыць быць цярплівым і няўступчывым нават тады, калі чаканьне працягваецца і абавязак становіцца ўсё цяжэйшым.


Ня ведалі гадзіны евангельскія дзевы і ня ведаем яе мы, таму пільнасьць і вернасьць трэба пачаць практыкаваць ужо цяпер. Ня ведалі яе напэўна нашы знаёмыя, якія сёньня выехалі на дарогі ўсёй краіны і ніколі ўжо не вярнуліся дамоў. Але калі-б добра застанавіцца, дык факт, што „мусім” памерці, толькі ня ведаем калі — гэта найбольш сур’ёзная справа ў жыцьці. Ад гэтай думкі немагчыма ўцячы: яна быццам Дамоклаў меч вісіць над галавою, не даючы бестурботна смакаваць банкет жыцья. З другога боку мы ня можам дзень і ноч жыць у трывозе, безупынна тэрарызаваныя думкай аб сьмерці. Мы павінны думаць аб жыцьці, аб тым, каб дзейнічаць і напоўніць жыцьцё канкрэтным зьместам. Некаторыя сьвятыя, думаючы пра непазьбежную сьмерць, падвойвалі дбайнасьць і энтузыязм у чыненьні дабра. Яны хацелі даць зь сябе ўсё, спадзеючыся, што калі выперадкі закончацца, ім дазволяць адпачыць.


Жыцьцё ў веры і паводле Евангельля ня можа быць пазбаўленае думак пра вечнасьць, ня можам перастаць чакаць Жаніха. Хто думае толькі пра жыцьцё, ён не разьлічвае на нічога болей.


Адна гістарычная падзея дакладна адлюстроўвае хрысьціянскае стаўленьне да вечнасьці. Аднойчы Моніка і ейны трыццацігадовы сын Аўгусьцін ажыўлена размаўлялі ў вакне адной з хатаў у Остыі аб узьнёслых справах. Яны гаварылі аб тым, „чаго вока ня бачыла, вуха ня чула і што сэрца чалавечае зразумець ня ў змозе” (1 Кар. 2, 9). Калі так гутарылі, здавалася, што сьвет як быццам зьнікаў зь іхных вачэй. У глыбокай цішыні, якая на імгненьне настала, маці ў экстазе адазвалася да Аўгусьціна: „Сын мой, гэты сьвет ужо для мяне непрывабны. Тое адно толькі стрымлівала мяне, што хацела перш чым памру бачыць цябе хрысьціянінам і Бог выслухаў мяне. На што мне больш заставацца тут?” Некалькі дзён пазьней, калі чакалі магчымасьці адплысьці ў Афрыку, Моніка захварэла на малярыю. „Тут пахавайце мяне”, — папрасіла яна сыноў, а бачачы іхны смутак, што пакідаюць яе на чужыне дадала: „Для Бога нідзе не задалёка і не баюся, што Ён забудзе, куды пайсьці, каб у свой час уваскрэсіць мяне. Аднаго толькі прашу: дзе-б вы не былі, згадвайце мяне ў сваіх малітвах”. Гэта сапраўды „разумная дзева”, якую Госпад засьпеў пільнай. Гэта дзякуючы ёй і ейным сьлязам Царква мае блажэннага Аўгусьціна, які расказаў аб гэтым у сваіх кранальных „Вызнаньнях”. Яна сьпяшалася за блудным сынам з роднай Афрыкі ў Мілан, не адступала і не пакідала яго самому сабе, пакуль не дала яго Царкве і нам усім, якія насалоджваемся цяпер яго пранікнёнымі словамі.


Пільныя, разумныя дзевы ў евангельскай прытчы ўвайшлі на вясельны банкет і дзьверы зачыніліся. Хай ніколі ня здарыцца з намі, што застанемся за дзьвярыма.



Жыцьцё і сьмерць

„Ёсць адна сустрэча пэўная і непазьбежная: гэта сустрэча са сьмерцю, — пісаў сьвяціцель Філарэт. — Нішто так няпэўнае, як сьмерць і адначасова нішто гэтак няпэўнае, як час канчыны”. Гэтую праўду мы поўнасьцю ўсьведамляем толькі тады, калі сутыкаемся са сьмерцю блізкага чалавека. Такая сьмерць заўсёды здаецца нам заўчаснай, непатрэбнай, крыўднай. Дарагіх нам людзей мы хацелі-б заўсёды мець пры сабе. У такія моманты, у хвіліны роздуму або ў пераломныя хвіліны самі сабою напрошваюцца хвалюючыя пытаньні адносна жыцьця і сьмерці: чаму раптоўна адыходзяць каханыя, незаменныя людзі? Чаму сьмерць такая бязьлітасная, такая сьляпая, што не глядзіць, каго забірае? У наш час па ўсім сьвеце жывуць прыблізна сем мільярдаў чалавек. Праз сто гадоў амаль усе яны памруць. У кожную секунду паміраюць звыш ста чалавек. Усіх іх мы ня ведалі і таму мала нас хвалюе іхная сьмерць. Бываюць аднак людзі, якіх ведаў амаль увесь сьвет. Да такіх належаць уэльская прынцэса Дыяна і маці Тэрэза. Яны ўжо не былі звычайнымі, ананімнымі людзьмі, але іхныя асобы, жыцьцё і дзеяньні апісваліся на першых старонках газэт і былі на вуснах мільёнаў людзей. Бывае, што папулярнасьць некаторых людзей неабгрунтаваная, але іх кахалі за незвычайныя якасьці характару. Абедзьве, у меншай або большай ступені, займаліся дабрачыннасьцю, схіляліся над чалавечым горам, хаця іхнае жыцьцё, пазыцыя ў грамадзтве, само жыцьцё і затым сьмерць былі іншыя. Адна памерла ва ўзросце 87 гадоў, другая загінула ў аўтакатастрофе, у росквіце жыцьця, у 36 гадоў. У часе, калі ў Калькуце перад сядзібай Ордэну Місіянерак Любові плакалі тысячы беднякоў, у Лондане адбывалася пышная жалобная ўрачыстасьць, трансляваная на ўвесь сьвет, а на экранах тэлевізараў бачны былі шчырыя сьлёзы звычайных людзей. Журналісты, якія бессаромна сачылі за кожным крокам прынцэсы, нажываліся на ейным прыватным жыцьці, не далі спакойна жыць, ступіць кроку, цяпер сталі яе ўзвышаць, успамінаюць, каментаваць. Усе шкадуюць сіротаў-сыноў і гэта высакародна, бо акрамя таго, што яны каралевічы — яны і звычайныя хлопцы, якія страцілі сваю маці.


Перажываючы сьмерць выдатных людзей варта менавіта застанавіцца і над тым, што кожны чалавек, нават найменш значны, быў для кагосьці блізкім: незаменнай, каханай маці, жонкай, мужам, сястрою або братам. Кожная сьмерць з’яўляецца для кагосьці асабістай або сямейнай трагедыяй і тады ўзнікаюць пытаньні: Што далей? Няўжо гэта канец?


Сьвецкіх людзей сьмерць палохае і не дае таго суцяшэньня і надзеі, якія плывуць зь веры. Для верніка не бывае раптоўнай, заўчаснай, непатрэбнай сьмерці. Канчына чалавека можа быць паскорана алкаголем шафёра, нядбайнасьцю або неасьцярожнасьцю, але ўсё роўна тое, што для нас нечаканае — Богу загадзя вядомае, прадбачанае Ім і служыць Яму толькі вядомай мэце. Бог нікому не абяцаў доўгага жыцьця і не сказаў нікому — нават цару Давіду — колькі ён будзе жыць. Само жыцьцё зьяўляецца пачаткам паміраньня. Гэтым самым прадухіляецца роспач тых, каму засталося мала жыць і не дапускаецца да празьмернай упэўненасьці тых, каму адведзена больш гадоў на зямлі. Ня ведаючы пра тэрмін сваёй канчыны, мы павінны разумна, плённа жыць, рупліва выконваць свае абавязкі. Хрысьціянін ня можа жыць бестурботна, як быццам сонца мела ніколі не зайсьці! Мы павінны дзякаваць за кожны дзень адтэрміноўкі непазьбежнага прысуду. Сьмерць — балючае разьвітаньне з дарагім чалавекам і гэта праўда. Аднак мы не павінны забывацца, што празь сьмерць нябачна і таямніча адбываецца тое, за чым сумуе чалавечая душа: сустрэча з жывым Богам, з тым сэнсам, прыгажосьцю, паўнатой, да якой імкнемся, але якую дасягаюць толькі нешматлікія, сьвятыя людзі.


Царква вучыць, што на зямлі мы толькі ў гасьцях, а наш сапраўдны дом і айчына — у Небе. У адносінах да будучага жыцьця, да вечнасьці наша зямное пілігрымства нагадвае птушыны эмбрыён у яйку. Царква напамінае, што сьмерць — гэта сон, перасяленьне, а не страта, пераход ад горшага да лепшага.


Ведаючы, што не ад нас залежалі нашы народзіны і не ад нас залежыць сьмерць, варта памятаць словы Сьвятога Пісаньня: „Ці жывем, ці паміраем — належым да Госпада”. Паводле слоў шматпакутнага Іава: „Бог даў — Бог узяў. Хай імя Яго будзе бласлаўлёнае на векі”.