Як дасягнуць жыцьцё вечнае?
(Лук. 18, 18-27)

Аднойчы шчыра заклапочаны сваім збаўленьнем багаты, малады чалавек зьвярнуўся да Хрыста з пытаньнем: што ён павінен зрабіць, каб дасягнуць жыцьцё вечнае? У адказ Хрыстос прыгадаў яму асноўныя запаветы. „Усяго гэтага я прытрымоўваўся змалку лет маіх”, — шчыра адказаў юнак. Ведаючы, што ён гаворыць праўду, Ісус сказаў яму: „Яшчэ аднаго табе не хапае: усё, што маеш, прадай і раздай убогім і будзеш мець скарб на небе і прыходзь ды ідзі за Мною”. Пачуўшы гэтае юнак засумаваў ды адышоў. Аддача рэальнай маёмасьці і зьвязаных зь ім выгадаў узамен за няпэўныя скарбы неба здалася яму вельмі рызыкоўным крокам...


Безумоўна, ня кожны калі-небудзь у сваім жыьцьці задумваўся над тым, што хвалявала евангельскага юнака. Мноства людзей паводзіць сябе гэтак, як некалі сказаў Напалеон Банапарт: „Хопіць мне зямлі, а неба пакідаю вераб’ям”. Яшчэ іншыя ня бачаць ні сэнсу, ні патрэбы адмаўляцца ад выгоднага, заможнага жыцьця і з поўным перакананьнем заяўляюць, што заможнасьць можна лёгка спалучыць з пабожнасьцю і хрысьціянскімі цнотамі.


Нямецкая пісьменьніца Люізэ Рынзэр у сваёй кніжцы „Брат-агонь” напісала пра журналіста, які прыбыў у Асіз для збору матэрыялаў пра жыцьцё сьв. Францыска. „Ці чулі вы, — зьвярнуўся да журналіста адзін стары сьвятар, — апавяданьне пра багатага юнака?” — „Нешта чуў, — адказаў журналіст. — Памятаю, што прыйшоў да Хрыста адзін малады чалавек і даказваў, які гэта ён добры. Ня ведаю, чаго ён хацеў, але Хрыстос параіў яму раздаць сваю маёмасьць бедным, аднак той не захацеў гэтага зрабіць і пайшоў. Хіба так было”. „Больш-менш гэтак, — адказаў ксёндз. — Але ці ведаеце вы, чаму Ісус рэкамэндаваў юнаку стаць бедняком”. „Ня ведаю, не магу ўцяміць, — адказаў журналіст. — На сьвеце мноства бедных і мы намагаемся дапамагчы ім. Ведаю, што беднасьць — нічога добрага. Будучы яшчэ студэнтам, я сам быў бедны , бо мае бацькі — малазямельныя сяляне... Я часта недаядаў і магу Вас, Ойча, запэўніць, што беднасьць — нічога прыемнага”. „Я згодзен з вамі; мае бацькі таксама былі бедныя”, — адказаў ксёндз. „Дык можа Хрысту залежала на тым, каб кожны на сабе адчуў, што гэта значыць быць бедным?” — спытаўся журналіст. „Так, на гэтым таксама”, — адказаў сьвятар. „Дык на чым-жа яшчэ?” — дапытваўся той. „Бачыце гэты кубак? Калі ён поўны, у яго нельга больш нічога уліць. Калі-б у кубку быў пясок, а я захацеў наліць у яго віна, што павінен быў-бы зрабіць? Зразумела, высыпаць пясок. Вось багацьце і ёсьць тым пяском”, — сказаў стары ксёндз. „А што-ж тады зьяўляецца тым віном?” — спытаўся яго суразмоўца. „Я гэта называю духам любові”, — адказаў сьвятар („Брат-агонь”, 1978 г., стар. 77-78).


Журналіст са згаданай кніжкі напэўна лепш зразумеў сэнс евангельскага аповеду пра багатага юнака, але сабраўшы матэрыялы пра сьв. Францыска Асізскага, якога асобай шчыра захапіўся, не пайшоў за ягоным прыкладам, але за прыкладам багатага юнака. Гэтак, дарэчы, паступаюць многія сучасныя хрысьціяне ўсіх канфэсіяў. Яны прынцыпова не супраць рэлігіі і лічаць сябе вернікамі. Ім неабыякавае збаўленьне, яны вераць у яго і хацелі-б яго дасягнуць. Яны толькі задумваюцца, ці напэўна Богу патрэбны тыя шматлікія самаахвяраваньні і ахвяры з боку чалавека. Сьвецкія людзі неаднойчы бунтуюцца супраць забароны разводаў і абортаў, духавенства бунтуецца супраць цэлібату і па гэтай прычыне і адны, і другія скідаюць зь сябе ярмо царкоўных патрабаваньняў. Ім тым болей цяжка зразумець, што нават багацьце, якое заўсёды прывабнае, можа ім у нечым перашкаджаць. „Мы адкуплены Хрыстом, аднак служым золату; прапаведуем панаваньне аднаго, але падпарадкоўваемся другому”, — пісаў сьв. Яан Залатавусны.


Згодна Евангельлю, усё зводзіцца да пачуцьця меры. Ні багацьце само па сабе не зьяўляецца грахом, ні беднасьць не зьяўляецца цнотай. Евангельле перасьцерагае толькі перад маральнай небясьпекай, якая тоіцца ў празьмернай прывязанасьці да зямных каштоўнасьцяў. „Не зьбірайце сабе скарбаў на зямлі, дзе моль ды іржа нішчаць, і дзе зладзеі падкопваюць і крадуць, але зьбірайце сабе скарбы ў небе... бо дзе скарб ваш, там будзе і сэрца ваша”. Гэтую думку разьвіў блажэнны Аўгусьцін у словах: „Не прывязвай свайго сэрца да таго, што даецца табе на кароткі час... Гэта не багацьце, якое хутка пакіне цябе. Сапраўднае багацьце тое, якім валодаючы не страціш яго”.


Акрэсьліць, дзе залатая сярэдзіна і разумная мера няпроста, але ў Кнізе Прытчаў ёсьць словы, якія маглі-б стаць жыцьцёвым эпіграфам: „Жабрацтва ні багацьця не давай мне, Божа. Дай толькі гэтулькі, колькі неабходна, каб перасычаны не адрокся ад Цябе або каб прымушаны беднасьцяй ня узяўся за крадзеж”.



Багаты юнак
(Мацьв. 19, 16-26)

У рэдкім прыліве жаласьлівага настрою шмат каму здараецца паставіць сабе пытаньне: што мне рабіць? Тым часам нагодаў для таго, каб рабіць дабро, хапае. Ісус Хрыстос проста зьвяртае ўвагу на запаветы, у прыватнасьці на тыя пяць, якія тычацца адносінаў да іншага чалавека. Калі нехта пажадае іх выконваць, улічваючы ня толькі тое, што яны забараняюць, але асабліва іхны станоўчы зьмест, гэтага было-б дастаткова. Аднак справа ня толькі ў тым, каб быць добрым. Добрым у звычайным разуменьні можа быць таксама нехрысьціянін.


„Кожны з вас, хто не адрачэцца ўсёй сваёй маёмасьці, ня можа быць маім вучнем”, — гаворыцца ў Евангельлі і гэта праўдападобна найбольш непапулярны фрагмэнт Бібліі. На самай справе Хрыстос не патрабаваў ад юнака, каб той сапраўды прадаў і раздаў бедным усё, але толькі тое, што не зьяўляецца неабходным. Ён паддаў экзамену яго здольнасьць да самавырачэньня, даў магчымасьць выбару, перад якім можа апынуцца ў жыцьці кожны чалавек. Ён палюбіў гэтага юнака і жадаў ягонага ператварэньня. У яго характары паказаў яму адзін слабы пункт і чакаў ягонай рэакцыі. Аднак адмаўленьне ад рэальных выгодаў жыцьця ўзамен за нябачныя скарбы неба здалося яму малапрывабнай пэрспэктывай. Яму дадзены быў непаўторны шанц зьмяніць сваё жыцьцё, але не пакарыстаўся ім. Калі-б у той вырашальны момант выбраў Хрыста, яго жыцьцё выглядала-б цалкам інакш, але ён адышоў і нічога больш ня ведаем пра яго і пра ягоны лёс. Ён застаўся ў межах пасрэднасьці, сваёй асноўнай сумленнасьці, задаволены, што прынамсі не забівае і не крадзе...


Амбітны хрысьціянін, нават выконваючы запаветы, не задавальняецца гэтым і хвалюецца, ці не хапае яму яшчэ нечага. Выходзячы насупраць гэтых высакародных імкненьняў Хрыстос дае нам зразумець, што толькі пасрэдны хрысьціянін абмяжоўваецца маральлю дзесяці запаветаў. Ён заклікае да большага, да дасканаласьці і кажа бы багатаму юнаку: „Прадай усё, што маеш”. Хрысьціяніна такое патрабаваньне цалкам не павінна зьдзіўляць. Адзін з тэолягаў (Джордж Мюльлер) выказаўся гэтак: „Не выпадае слугу намагацца быць багатым, вялікім і шанаваным у сьвеце, калі яго Госпад быў бедны, сьціплы і пагарджаны”. Нехта можа сказаць: да мяне гэта прытча не адносіцца, бо ў чым я багаты? Але на самай справе, чым мы толькі не багатыя? За што мы толькі не трымаемся, чаго мы толькі не разглядаем як сваю ўласнасьць? Хаця-б нашае жыцьцё, здароўе, розум або дасягнутую пазыцыю ў грамадзтве. Такім чынам гэта значыць: пазбудзься сваіх самалюбных амбіцыяў і прэтэнзіяў, адмоўся ад сваіх празьмерных патрабаваньняў, вызваліся ад дарэмных жаляў, маладушных крыўдаў, адмоўся ад непатрэбных і вельмі часта небясьпечных прыхільнасьцяў... Мы акружаемся мноствам дробных, марных рэчаў, якімі запханы нашы шафы, сталы і сундукі. Бы хамяк мы іх зьбіраем на ўсялякі выпадак, бо можа некалі прыдадуцца, але вельмі часта не прыдаюцца яны ні нам, ні нікому іншаму. І такім чынам расьце той вярблюджы горб, які не дазваляе вярблюду прайсьці ня толькі празь іголачнае вуха, але нават празь цесную браму.


Перад падобным як у выпадку багатага юнака выбарам стаялі многія людзі. Некаторыя бы апостал Павал адгукнуліся на Божы заклік, адкінулі ўсе свае прывязанасьці і меркаваньні і ступілі на шлях, які Бог палічыў найбольш адпаведным для іх. Такім быў айцец Сяргей у аповесьці Льва Талстога і мноства іншых, якія здольныя былі да поўнага самавырачэньня.


„Не вы мяне выбралі, але Я выбраў вас, каб ішлі вы і прынесьлі трывалы плён”, — гаворыць Хрыстос у Евангельлі. Чалавек можа пайсьці сваёй дарогай, пагрэбаваць ласкай і разьмінуцца са сваім прызваньнем, але дабра ад гэтага не бывае.



Вінаграднік і вінаградары
(Мацьв. 21, 33-42)

Прытча пра вінаграднік і вінаградараў мусіла прагучэць пагражальна. Слухачы напэўна лёгка зразумелі, што ў ёй у пераносным сэнсе гаворыцца пра суадносіны паміж Богам і яўрэйскім народам. Уласьнік вінаградніка —Бог, вінаградары — яўрэйскі народ, агароджа — азначала Божыя запаветы. Вінаградары былі абавязаны аддаваць уласьніку акрэсьленую частку плёну, аднак гаспадаровых пасланцоў яны білі або нават забівалі, не пабяўшыся забіць гаспадаровага сына. Бог пасылаў сваіх прарокаў для апавяшчэньня Сваёй волі і заклікаў свой народ да раскаяньня, аднак яўрэі не прымалі іх і ня слухалі. Урэшце, ва ўлюбёным Сыне слухачы выразна зразумелі намёк на Хрыста, Які пасланы быў дзеля апамятаньня людзей і якому яны ўжо рыхтавалі сьмерць. Гледзячы са спачуваньнем на Сваіх прасьледавацеляў Хрыстос сказаў: „Няўжо вы ніколі не чыталі ў Пісаньні: камень, які адкінулі будаўнікі, той самы стаўся галавою вугла. Гэта сталася ад Госпада і ў вачах нашых дзіва”.


Выбіраючы прароцтва пра адкінуты камень Хрыстос меў на думцы сапраўднае здарэньне. Будаўнікам Саламонавага храму даставілі аднойчы камень незвычайнай велічыні і формы. Закінуты як непрыдатны ён валяўся, пакуль спатрэбілася выканаць навугольнік. Будаўнікі тады зразумелі, што дзеля стабільнасьці ўсёй будоўлі патрэбны камень выключнай моцы і ўстойлівасьці. Яны ўжылі камень, які пратрываў дзеяньне сонца, ветру і дажджу ды дакладна пасаваў на сваё месца.


Гэтае прароцтва Ісаіі Хрыстос адносіў да Сябе. Для адных Ён заўсёды быў краевугольным каменем, а для іншых — каменем спатыкненьня. „Вы збудаваны на фундаманце апосталаў і прарокаў, маючы краевугольным каменем самога Ісуса Хрыста, на Якім уся пабудова разам змацаваная расьце ў сьвяты храм у Госпадзе, на якім і вы разам будуецеся на жыльлё Божае духам”, — пісаў апостал Павал (Эфэс. 2, 21-22).


Аб тым, што Хрыстос зьяўляецца краевугольным каменем нашага жыцьця найлепш сьведчылі прыгожыя звычаі сялянскага побыту, на жаль, цяпер амаль забытыя. Калісьці, перад тым як сесьці за стол, дамачадцы маліліся. Знакам крыжа пачыналі кожную працу, а маці рабілі знак крыжа на падушцы дзіцяці і на кожнай буханцы хлеба. Каплічкі ля дарогаў, крыжы, іконы, сьвечкі і сьвячоная вада ў хатах паказвалі, што нашы продкі лепш разумелі важную праўду: Хрыстос сапраўды зьяўляецца краевугольным каменем усіх сфэраў жыцьця. Працай, адпачынкам, ежай, сном і нават забавай яны шанавалі Бога і намагаліся жыць у гармоніі зь Ім.


Некалі філёзаф Фрыдрых Шэлінг, выклаўшы сваю тэорыю, заявіў студэнтам: „Зараз і я магу як Хрыстос сказаць пра сябе: я — праўда, дарога і жыцьцё”. Сфармуляваная ганарыстым вучоным тэорыя выклікала тады толькі кпіны, а зараз нават пра самога Шэлінга, ня кажучы пра яго тэорыі, ведаюць толькі спэцыялісты. У мінулым наагул узьнікалі шматлікія тэорыі, якія ў свой час лічыліся неаспрэчнымі і дасканалымі, за якія фанатыкі гатовы былі аддаць сваё жыцьцё, аднак з часам яны выявіліся памылковымі і нявартымі ўвагі. Егіпецкія фараоны ўвекавечвалі свае імёны грандыёзнымі пірамідамі, каралі засноўвалі дынастыі, вучоныя выпісалі мора чарніла, аднак будоўлі рассыпаліся, імпэрыі разваліліся, поўныя мудрагельстваў кніжкі спарахнелі, а пра іхных аўтараў мала хто і памятае. Час паказаў, чаго яны былі вартыя на самай справе.


Калі трываласьць ідэі, ейны ўплыў на лёс чалавецтва і памяць пра стваральніка ідэі зьяўляюцца прыкметай ейнай вартасьці, дык Хрыста трэба прызнаць сапраўдным краевугольным каменем новай гісторыі. Год Ягоных народзін невыпадкова лічыцца пераломнай датай і пачаткам нашай эры. Ужо дваццаць стагодзьдзяў жывём пад уплывам хрысьціянскай культуры і Хрыстовай думкі. Ніхто іншы не паўплываў у такой ступені на лёс чалавецтва, на заканадаўства, асьвету, мараль і штодзённае жыцьцё, як Настаўнік з Назарэту.


Некалі на пытаньне азлобленых праціўнікаў першых хрысьціян адзін зь яўрэйскіх старэйшын — Гамаліель заявіў: „Калі ад людзей гэта, само змарнее, а калі ад Бога — ня здолееце зьнішчыць яго” (Дзеі. 5, 38-39). На фундаманце чалавечых аўтарытэтаў немагчыма пабудаваць нічога трывалага. Ёсьць аднак Імя, якое, не зважаючы на ўсё супрацьдзеяньне і прасьлед, надалей застаецца на вуснах мільёнаў людзей. Яго кахаюць або ненавідзяць, аднак дзьве тысячы гадоў гісторыі, паўтара мільярда вернікаў па ўсім сьвеце, сучасны стан нашай цывілізацыі, гавораць самі за сябе. Гэта і ёсьць той „адкінуты будаўнікамі камень, які стаўся галавою вугла”.



Пра кліканых на банкет
(Мацьв. 22, 1-14)

Атрымаць запросіны пераважна прыемна, асабліва калі гэта запросіны на вясельле. Бываюць запросіны, якія трэба ўспрымаць яшчэ як гонар. Банкет, сумесны стол становіцца знакам блізкіх, асабістых кантактаў, умацоўваюць лучнасьць і сяброўства. Ці ўсьведамляем мы, што нас таксама ўпаткаў такі гонар?


22-гі разьдзел Евангельля паводле Мацьвея пачынаецца прытчай пра пакліканьне на банкет каралеўскага сына. Аднак кліканыя на вясельле пагрэбавалі запросінамі. Яны „пайшлі — хто на поле сваё, а хто да свайго гандлю... Другія-ж, схапіўшы каралеўскіх слугаў, зьняважылі іх і забілі”. Гаспадар пакараў забойцаў і на месца раней запрошаных загадаў паклікаць выпадковых людзей. Сярод іх кароль убачыў чалавека безь вясельнай вопраткі. За гэтую зьнявагу ён выкінуў яго і пакараў кажучы: „Шмат пазваных, але мала абраных”.


На прыкладзе гасьціннасьці, на пункце якой усходнія народы былі вельмі чульлівыя, Хрыстос сымбалічна паказаў суадносіны паміж Богам і людзьмі. Вясельны банкет — гэта нябеснае Царства, гаспадар — гэта Бог Айцец, а Жаніх — Ісус Хрыстос. Мець адпаведную вопратку — значыць быць апранутым у добрыя ўчынкі, у плашч добрай волі і міласэрнасьці, які прыкрые галізну нашай натуры.


Вясельная вопратка — гэта адкрытасьць нашага сэрца на Божую любоў, пакора і сьвядомасьць сваіх заганаў, чыстае сэрца, шчырасьць намераў і братэрская любоў. Біблейскае паняцьце баляваньня наагул мае глыбейшае значэньне. Банкетаваць — гэта значыць зьведаць радасьць прабываньня ў супольнасьці, спазнаць радасьць братэрства і еднасьці. Запрасіць каго-небудзь на банкет — гэта значыць вылучыць каго-небудзь і ўключыць яго ў лік тых, хто выбраны і хто сьвяткуе. У прытчы адмова перш пакліканых зьяўляецца намёкам на непрызнаньне яўрэямі Хрыста і яго навукі. На голас прарокаў яўрэйскі народ адказваў глухатой і зьняважлівасьцяй. Бог не раз дапускаў вынішчэньне яўрэйскага народу. Здавалася, вось яшчэ адзін катаклізм і ён наагул перастане існаваць. Аднак нават у крытычныя моманты народ не хацеў апамятацца і ня каяўся перад Богам. „Чаму маеце быць бітыя за сваю ўпартасьць”, — пытаў прарок Ісаія. Ён смуткаваў бачучы людзей, якія акуратна прыносілі ахвяры, займаліся ўсім: гандлем, жаніцьбамі, жывёлай і палямі, толькі ня думалі пра ачышчэньне сваіх душаў. Адначасова працягвалі акуратна адзначаць сьвяты і ганарыліся сваёй набожнасьцяй. „На што мне безьліч вашых ахвяраў, — гаварыў прарок ад Імя Божага, — не прыносьце больш дарэмных падарункаў... сьвяточных зборышчаў вашых не пераношу: беззаконьне — і сьвяткаваньне. Новамесяччы вашыя і сьвяты ненавідзіць душа мая... яны ярмо для мяне... ачысьцьцеся, абмыйцеся” (Ісаія. 1, 11-16).


Гістарычныя этапы Ізраіля і ягонае дасьведчаньне могуць быць урокам і перасьцярогай таксама для „новага Ізраіля” — новазапаветнай Царквы. Бог дае магчымасьць сучасным хрысьціянам заглянуць у сваё духоўнае люстра — Евангельле, каб убачыць у ім адбітак сваёй сутнасьці. На вялікі жаль, людзі пераважна Евангельле цалуюць, мала чытаюць і яшчэ менш выконваюць. Традыцыйна яны прытрымоўваюцца сьвятаў і пастоў, удзельнічаюць у багаслужбах і даюць на ўтрыманьне сваёй Царквы, але ў сэрцах — далёкія ад Бога.


Выбраны народ, той хто павінен быць першым, адкінуўшы Божыя запросіны, стаўся апошнім. Ягонае месца занялі паганцы, якія паступова далучаліся да Царквы. Сярод іх у 9 —10﷓м стагодзьдзях да хрысьціянскай сям’і далучыліся і нашы продкі. Працэс евангелізацыі сьвету страціў аднак сваю дынаміку, ён нагадвае сытуацыю, калі войска здолее пакарыць нейкую краіну, але ня зможа падпарадкаваць сабе тылы. Разам зь індыфэрэнтнасьцяй і рэлігійнай непісьменнасьцяй зьявілася патрэба паўторнай евангелізацыі. Гэта тычыцца і нашай Бацькаўшчыны. З аднаго боку працягваецца працэс рэлійнага ўздыму і духоўнага адраджэньня, а з другога — у наяўнасьці паталягічныя зьявы: злачыннасьць, расклад сям’і, разводы, аборты, самагубствы... Заклікаючы вернікаў да дзейнага прапаведніцтва Царква нагадвае, што поле сучаснай місіі вельмі блізка, побач нас. Формамі гэтай місіі могуць быць і пропаведзь, і катэхізацыя, і выдавецкая дзейнасьць, і шчырае служэньне тым, хто абяздолены і пакутуе. Да кожнага чалавека трэба знайсьці адпаведны падыход... Такім чынам пытаньне евангельскага гаспадара накіраванае да чалавека ў неадпаведнай вопратцы накіроўваецца да ўсіх вернікаў. Усе мы павінны застанавіцца над тым, якія мы хрысьціяне і ўзгадаць, што аддаючы пашану Богу мы „павінны пакланяцца Яму ў духу і праўдзе”. Справа тут ва ўнутраным стаўленьні чалавека, у дэманстраваньні сваёй веры ўчынкамі, а не традыцыяй і словамі. У штодзённым жыцьці назіраецца вялікая прывязанасьць чалавека да яго дробязных справаў ды імкненьняў. Нядбайнасьць або блізарукасьць схіляе людзей паехаць на дачу, калі адбываюцца важныя для будучыні асобнага грамадзяніна і для ўсёй краіны выбары, заняцца другарадным і занядбаць першараднае, паляжаць перад тэлевізарам заміж пайсьці ў Царкву. Атрымоўваецца, што нават Бог няварты таго, каб пасьвяціць Яму кавалак сваёй зямлі, бытавыя турботы або імгненьне прыемнасьці. На зямлі мы бясконца знаходзім справы і заняткі настолькі важныя і неадкладныя, што для Бога і сваёй душы ўжо не застаецца часу...


Божыя запросіны накіроўваюцца да нас, гэтак як і ў прытчы, у індывідуальным пляне. „Вось стаю ля дзьвярэй сэрца і грукаю”, — гаворыцца ў Евангельлі. Бог кліча нас самымі рознымі спосабамі і ў самых розных абставінах. Часам прамаўляе да нас голасам нашага сумленьня, раптоўным прасьвятленьнем, нават праз трагедыі і гора. Калі гонімся за прывідам зямных каштоўнасьцяў, выклікае пачуцьцё ненасытнасьці і расчараваньня...


Паводле слоў блажэннага Аўгусьціна, „неспакойнае сэрца чалавека, пакуль не супачыне ў Богу”.


Евангельская прытча пра кліканых на банкет нагадвае нам адну асноўную праўду і адначасова дакор: мала выбраных не таму, што Бог пераборліва выбірае, але таму, што мала каго знаходзіць годным.



Пра галоўныя запаветы
(Мацьв. 22, 35-46)

Аднойчы адзін з добра азнаёмленых з Законам людзей зьвярнуўся да Хрыста з пытаньнем: „Які запавет найважнейшы?” — „Палюбі Госпада Бога твайго ўсім сэрцам тваім, з усяе душы тваёй і ўсяе думкі твае... Гэта ёсьць першая і найбольшая запаведзь, — адказаў яму Ісус. — Другая-ж падобная ёй: палюбі бліжняга свайго як самога сябе. На гэтых двух запаветах грунтуецца Закон і прарокі”. Невядома дакладна, якія запаветы Хрыстос меў на ўвазе: ці дзесяць запаветаў г.зв. Дэкалёгу, ці 613 наказаў і забаронаў, зьмешчаных у яўрэйскім Законе — Торы. Так ці інакш Ісус выразна ўказаў на два запаветы любові як найважнейшыя. Яны неадлучныя ад сябе: другі зьяўляецца працягам першага, любоў да бліжняга зьяўляецца дарогай, а любоў да Бога — мэтай. Абодва запаветы зьяўляюцца вядомым і блізкім кожнаму чалавеку натуральным законам не столькі запісаным у кодэксах, колькі вырытым у сэрцах. Зь іх вырастаюць і павінны на іх асноўвацца ўсе станоўчыя правілы, запаветы і нормы паводзін. „Ты сказаў праўду, — адказаў законьнік, — што адзін ёсьць Бог і няма іншага акрамя Яго. І любіць Яго ўсім сэрцам, усім розумам і ўсёю душою і ўсёю сілаю і любіць бліжняга, як самога сябе — больш за ўсёспаленьні і ахвяры” (Марк. 12, 32-33).


Разумны адказ пераканаў законьніка. Ён ведаў, што яго ўласная рэлігія была здамінавана абраднасьцяй і вонкавай набожнасьцяй ня менш, як цяперашняе хрысьціянства. Ён быў сьведамы бясплённасьці ахвярных цырымоніяў і супраціўляўся дарэмнаму праліваньню крыві дзеля адкупленьня грахоў. Любоў і паслухмянасьць Богу ды пазбаўленае эгаізму стаўленьне да людзей здаваліся яму больш вартаснымі за ўвесь рытуал.


Запавет любові і міласэрнасьці вядомы быў ужо ў Старым Запавеце, аднак стасаваўся перш за ўсё ў дачыненьні да ўласнага народу. Праўда, гаварылася „не прасьледуй чужынца”, „ня крыўдзі ўдавы”, але на практыцы было інакш. Калі падчас Тайнай Вячэры прагучэў заклік да ўзаемнай любові як неабходнай перадумовы прыналежнасьці да Хрыстовых вучняў, Хрыстос назваў гэты запавет „новым”. У часе, калі Майсеяў Закон абмяжоўваўся фармальнымі прадпісаньнямі, Ісус заклікаў да поўнага ўнутранага перараджэньня чалавека. Калі Закон забараняў забойства, Хрыстос заклікаў да пераадоленьня нават гневу; калі Закон ухваляў старое правіла „вока за вока, зуб за зуб” — Хрыстос вучыў, што міласэрнасьць і спагада павінны перамагаць жаданьне помсты. Антычны сьвет ня ведаў міласэрнасьці ні літасьці для слабейшых. У Спарце хворых дзяцей кідалі ў прорву. У Рымскай Імпэрыі, не зважаючы на высокі ўзровень цывілізацыі, практыкавалася нявольніцтва. Сапраўдны хрысьціянін не павінен абмяжоўвацца любоўю да тых, хто яму блізкі або яго любіць, але ён пакліканы любіць нават ворагаў. Гэтае патрабаваньне было настолькі незразумелае, што герой аднаго зь фільмаў пра пошукі цела Хрыста, высокі, рымскі прадстаўнік заявіў: „Што за абсурд. Я ня ўпэўнены нават, ці люблю сваю сям’ю, а ворагаў трэба проста зьнішчаць”.


Сухое пытаньне зададзенае законьнікам Хрыстос зьвёў да паняцьцяў практычных, маральных. Любоў — гэта ня толькі пачуцьё, але прынцып, які ператвараецца ў дзеяньне. Калі галоўным запаветам зьяўляецца любоў да Бога, дык яна выяўляецца ў актах любові да бліжняга. „Як можаш любіць Бога, якога ня бачыш, калі ненавідзіш брата твайго, што перад табою?” — гаварыў апостал Яан. Справа тут ня толькі ў гэтак званых „добрых учынках”.


Іх можна зьбіраць, успрымаючы гэта як свайго роду спорт, але справа тут у нечым большым. Псыхолягі кажуць, што „любоў — гэта пачуцьцё, якое вынікае з жаданьня дабра іншаму без спадзяваньня на якую-небудзь выгаду для сябе”. Любіць не значыць зрабіць іншаму нешта добрае, але быць зь іншым чалавекам і падзяляць яго радасьці і гора, пераймацца яго лёсам і перажываць разам зь ім. Паводле аднаго з тэолягаў, „быць хрысьціянінам — значыць быць салідарным” (Бангэфэр).


Міжвольна ўзьнікае пытаньне: ці чалавек здольны ажыцьцявіць заклік да любові, ці не застаецца ён зьбітай фразай як „свабода, роўнасьць і братэрства”. Бачучы перад сабою ідэал чалавек не знаходзіць у сабе сілаў дасягнуць яго. Іншае, моцнае прыцяганьне нагінае яго да зямлі і ён бяжыць за ілюзіяй зямных каштоўнасьцяў, праводзіць кароткі час дадзены яму бы сьляпы. Ён гатовы задаволіцца „хлебам надзённым”, зьвяртаецца да Бога з сэрцам поўным эгаізму і неяк дзіўна гучыць заклік: „Будзьце дасканалыя, як дасканалы Айцец ваш нябесны”.


Аж надта добра вядома, колькі рэлігійных войнаў, гвалтаў і зла адбылося з хрысьціянскімі лёзунгамі на вуснах. З другога боку колькі жыло самаахвярных людзей, якія заклік да хрысьціянскай любові ажыцьцявілі поўнасьцю. Гэтых людзей няшмат, але іх наяўнасьць дазваляе прынамсі верыць, што чалавек чалавеку ня мусіць „быць ваўком”.



Нядзеля перад Узьвіжаньнем Сьвятога Крыжа
(Яан. 3, 14-17)

„Як Майсей узьняў зьмяю на пустыні, гэтак Сын Чалавечы мае быць узьняты, каб кожны, хто паверыць у Яго, меў жыцьцё вечнае... бо не паслаў Бог Сына Свайго на сьвет каб судзіць сьвет, але каб сьвет быў збаўлены празь Яго”, — чытаем у 3-м разьдзеле Евангельля паводле Яана. Дзеля глыбейшага асэнсаваньня Крыжовай Ахвяры Хрыста, ажыўленьня традыцыйнага шанаваньня Крыжа і было ў 4-м стагодзьдзі ўстаноўлена Сьвята Ўзьвіжаньня Крыжа Хрыстовага.


Месцазнаходжаньне шанаванага хрысьціянамі Крыжа, на якім быў расьпяты Хрыстос доўгі час не было вядомае. У 326 годзе імпэратрыца Алена спэцыяльна прыбыла ў Ерусалім і адкапала яго. Затым у прысутнасьці патрыярха Макарыя ён быў падняты і паказаны натоўпу людзей на чатыры бакі сьвету. Знойдзеная рэліквія заставалася ў Ерусаліме да 614 году, да часу, калі пэрсы, разбурыўшы горад, вывезьлі яго. Чатырнаццаць гадоў пазьней, пасьля падпісаньня міру з пэрсамі, імпэратар Гераклій у зрэбнай вопратцы ўрачыста ўнёс Крыж у храм Уваскрэсеньня.


Гэтыя дзьве гістарычныя падзеі ажывілі шанаваньне Крыжа, якое і да таго выяўлялася ў пілігрымствах да Сьвятой Зямлі. Шматлікія рэлігійныя пісьменьнікі і гімнографы пачалі прысьвячаць свае творы крыжовай сьмерці Хрыста. Сьвяты Яан Залатавусны пісаў у адным са сваіх павучэньняў: „Калі нехта спытаецца ў мяне, што вялікае зьдзейсьніў Хрыстос, дык не згадаю стварэньня неба ні зямлі,уваскрэсеньня, цудаў памнажэньня хлеба і перамены вады ў віно, але адзначу толькі Крыж, які перавышае ўсё. Прыняць чалавечае цела і затым за людзей ад іх саміх прыняць такую сьмерць — гэта больш чымсьці сьвет стварыць зь небыцьця”.


У сьвята ў гонар Сьвятога Крыжа ў храмах практыкуецца яго падняцьце на чатыры бакі сьвету, як гэта зроблена было ўпершыню пры імпэратрыцы Алене. Жэст апусканьня і затым падыманьня Крыжа сымбалізуе зьніжэньне Хрыста да чалавечай марнасьці і вяртаньне да сваёй Боскай велічы. Адначасова гэта нагадвае верніку, што збаўленьне дасягаецца шляхам пакоры і самапрыніжэньня, што яны пакліканы да саўдзельніцтва ў Хрыстовым Крыжы і нясеньня свайго ўласнага крыжа жыцьцёвых цяжкасьцяў, бедаў і пакутаў.


Згодна прадказаньню Сімяона, крыж стаўся знакам „падзеньня і супраціву з боку адных і паўстаньня іншых”. Перад вырашальнай бітвай на Мальвійскім мосьце імпэратар Канстанцін убачыў Крыж і надпіс „Пад гэтым знакам пераможаш” і сапраўды перамог, апублікаваўшы затым указ аб легалізацыі хрысьціянства. Знакам крыжа дагэтуль ушаноўваюцца выявы найбольш высакародных дзеяньняў: мужнасьці, патрыятызму, заслугаў перад Бацькаўшчынай. Людзі з Арганізацыі Чырвонага Крыжа нясуць бескарысьлівую дапамогу ахвярам войнаў па ўсім сьвеце, ратуюць ад голаду, катаклізмаў і эпідэміяў. Знакам прыналежнасьці да хрысьціянскай Царквы зьяўляюцца выявы Крыжа на шчытах рыцараў і гербах, напрыклад, у старажытнай Пагоні, элементы якой знаходзіліся на гербах беларускіх гарадоў Магілёва, Віцебска, Полацка, Слуцка і Суража. Пад гэтым знакам беларускія рыцары грамілі крыжаносцаў пад Грунвальдам, у руках якіх чорны крыж быў блюзьнерствам, гэтак-жа як і „гакэнкройц” іхных фашысцкіх нашчадкаў. У наш час старажытны герб з 14-га стагодзьдзя з Пагоняй і еўфрасіньнеўскім крыжам зьнелюбіў беларускі прэзыдэнт, адвярнуўся ад яго і патаптаў, вяртаючыся да дарагога яго прадажнаму, янычарскаму сэрцу бээсэсэраўскага.


Знак крыжа дагэтуль зьяўляецца найкарацейшым і найбольш зьмястоўным вызнаньнем хрысьціянскай веры. Незалежна ад таго, на колькі глыбока асэнсоўваем увесь ягоны тэалягічны зьмест, мы жывём у цені і атмасфэры Крыжа. Ад моманту Хрышчэньня, калі нам упершыню павесілі на шыі крыжык, гэты знак спадарожнічае нам ля дарогаў, на купалах храмаў ажно па надмагільны крыж. Паводле Сьвятога Пісаньня гэты-ж знак Крыжа закончыць наша зямное пілігрымства і ўсю драму чалавечай гісторыі, калі знак Сына Чалавечага зьявіцца на небе.



Узьвіжаньне Сьвятога Крыжа
(Яан. 19, 6-11, 13-20, 25-28, 30-35)

„Калі сьвет мудрасьцяй не пазнаў Бога ў мудрасьці Божай, дык заўгодна было Богу юродзтвам пропаведзі збавіць вернікаў” (1 Кар. 1, 21). Перш чым перайсьці да практычнага аспэкту гэтых слоў паспрабуем разважыць гэтую таямніцу, пранікнем у яе нашым духам, каб сталася ўнутраным сьвятлом і поўным любові зразуменьнем Божага пляну. Апостал Павал выказаў сваё адчуваньне наступным чынам: Ісус Хрыстос будучы Богам прыняў чалавечую натуру і быў паслушным ажно да сьмерці, і то крыжовай сьмерці. У евангельскім чытаньні пра гутарку Хрыста зь Нікадзімам знаходзім тую самую падзею, апісаную ў гімне зь Лісту да піліпянаў: прыход Сына Чалавечага, які завяршаецца на крыжы і затым вяртаньне ў славе да Айца: „Ніхто ня ўзышоў на неба акрамя Таго, Які сышоў зь неба”. Апостал заўважае ў жыцьці Хрыста пакору, тое, што прыняў чалавечую прыроду.


„Прыніжыў сам сябе... бо так Бог узьлюбіў сьвет, што Сына Свайго Адзінароднага даў... не паслаў Бог Сына Свайго, каб асудзіць сьвет, але каб сьвет быў збаўлены празь Яго”.


Якія формы набыла хрысьціянская пабожнасьць у адносінах да таямніцы Крыжа? Перш за ўсё шанаваньне самога Крыжа, тое, што ён спадарожнічае нам ад народзінаў да сьмерці. З дуругога боку трэба прызнаць, што на самай справе Крыж, на якім спыняецца наш позірк, ужо не існуе. Ён зьвязаны быў толькі з адным момантам жыцьця Хрыста, быў актам, які закончыўся сьмерцю. Зараз „існуе” ўкрыжаваны, які ўваскрэс. Дакладна гэтае сказаў міраносіцам анёл у дзень Пасхі: „Шукаеце Ісуса з Назарэту ўкрыжаванага: Яго няма тут, Ён устаў зь мёртвых”.


Тым часам, аднак, і гэта зьяўляецца сапраўднай таямніцай. Ісус надалей укрыжаваны сярод нас . Гэтак, дарэчы, будзе назаўсёды: заўсёды нехта будзе ўкрыжаваны, будзе пакутаваць на крыжы да канца сьвету. Хто гэта і дзе ён, каб пайсьці і паплакаць над ім? Гэта яго бедныя члены, што пакутуюць, зьняважаныя, пакінутыя і прыгнечаныя. Гэта сучасны ўкрыжваны, пакінуты на крыжы Хрыстос. У адным старажытным хрысьціянскім дакуманце з 2-га стагодзьдзя чытаем: „Браты, мы павінны быць пільныя, бо Ён зараз за нас у зьняволеньні; Ён у магілах, у аковах, зьняважаны і суджаны... Ён пакутуе з тымі, хто пакутуе”.


Укрыжаваным целам зьяўляецца перш за усё Царква, якая „дапаўняе ў сваім целе нястачу натугаў Хрыстовых” (Кал. 1, 24). Аднак на гэтым крыжы некаторыя члены пакутуюць больш за іншых. Хай кожны падумае аб тым, што бачыў у шпіталях, турмах, канцлагерах, аб тым, што чуў і чуе кожны дзень.


Якую-ж форму набудзе наша шанаваньне Крыжа, калі ўсё гэта зразумеем? Сьв. Аўгусьцін выказаў вельмі моцныя словы. Ён уявіў сабе гутарку паміж Ісусам і адным хрысьціянінам, якім мог-бы быць кожны з нас. Ён, поўны павагі да Хрыста, услаўляе Яго, упрыгожвае Ягоны алтар, аднак не заўважае братоў вакол сябе, нічога для іх ня робіць і нават спрычыняе зло. Ісус кажа да гэтага чалавека: „Што робіш? Рупішся пра тое, каб цалаваць Маю галаву, але растоптваеш Мае ногі падкаванымі ботамі”. Нагамі Хрыста зьяўляюцца Ягоныя члены, Яго браты, якія пакутуюць. „Што зробіце аднаму з братоў Маіх, усё роўна, што зрабілі Мне”.


Пара ўжо, каб мы, як хрысьціяне, зьвярнуліся да сапраўднага шанаваньня Крыжа, якім зьяўляецца любоў да бедных, тых хто адкінуты і пакутуе. Аднойчы, тлумачачы выліцьцё алею на Сябе, Хрыстос сказаў, што „бедных заўсёды будзеце мець сярод сябе” (Мацьв. 26, 11). Каштоўны алей міласэрнасьці, якога ня можам ужо выліць на Ягоную галаву, мы павінны прызначыць нашым бліжнім.


Такіх укрыжаваных маем побач сябе, толькі ня хочам іх бачыць. Гэта можа быць бедны, хворы сусед, самотны стары, бездапаможны інвалід. Ісус просіць нас, каб не абміналі Яго, як некаторыя абмінулі параненага і абрабаванага чалавека па дарозе ў Ерыхон. Празь Сьвятое Прычасьце ў сьвяточны дзень мы аб’ядноўваемся з усім Хрыстом: з укрыжаваным, які ўваскрэс і жыве ў Славе Айца, а таксама зь Яго пакутуючым целам, якое жыве тут на Зямлі. Зь верай прымем абодвух.



Нядзеля пасьля Ўзьвіжаньня
(Марк. 8, 34 — 9,1)

„Калі хто хоча ісьці за Мною, адрачыся самога сябе, вазьмі крыж свой ды ідзі за Мною. Бо хто хоча душу сваю выратаваць — загубіць яе, а хто душу сваю страціць дзеля Мяне і Евангельля — той збавіць яе. Бо якая-ж карысьць чалавеку, калі здабудзе ўвесь сьвет, але душы сваёй шкоду ўчыніць?.. Хто пасаромеецца Мяне і слоў Маіх у родзе гэтым распусным і грэшным, таго і Сын Чалавечы пасаромеецца, калі прыйдзе у славе Айца Свайго”, — чытаем у 8-м разьдзеле Евангельля паводле Марка.


Гэтыя суровыя словы напэўна не былі мілыя слухачам, якія пачулі іх упершыню і тым болей „адрачэньне ад самога сябе” гучыць для сучаснага верніка непрыемна. Напэўна лягчэй успрымаліся-б сацыяльныя аспэкты Хрыстовай навукі, калі-б гаварыць пра Ісуса, які заклікае да барацьбы са злом і несправядлівасьцяй у сьвеце заміж да змаганьня і пераадольваньня самога сябе.


Большасьць з нас ахрышчана ў маленстве і прынамсі фармальна належала да нейкай Царквы. З другога боку вада хрышчэньня вельмі хутка высахла і гэтая прыналежнасьць мала выяўлялася ў штодзённым жыцьці. Праз стагодзьдзі паўтараецца выпадак зь евангельскім, багатым юнаком. Яму неабыякавае было збаўленьне, але дзеля Хрыста ён ня ўмеў ахвяраваць свайго выгоднага, раскошнага жыцьця. Мы ўсе ахвотней бярэм, чымсьці даем, дамагаемся прывілеяў і адмаўляемся ад абавязкаў. Цяжкасьць з „адчужэньнем ад сябе” заключаецца ў тым, што наша цывілізацыя адкідае ўсякія путы: яна прапагандуе посьпех і самарэалізацыю як найвышэйшую каштоўнасьць. Праца, адпачынак, культура і кожная выява грамадзкага жыцьця маюць служыць самарэалізацыі чалавека. Чалавек хоча перамагаць, а не прайграваць і ўжо ў ніякім выпадку ня хоча траціць свайго жыцьця. Што думаць пра гэта? Няўжо мусім выбіраць паміж тым, каб быць чалавекам або быць хрысьціянінам? Не, таму што прапанаванае ў Евангельлі адрачэньне ад самога сябе на самай справе зьяўляецца найвышэйшай ступеньню самарэалізацыі. Хрыстос не патрабуе адрачэньня ад добрых якасьцяў і магчымасьцяў, толькі ад хворай, горшай часткі нашай сутнасьці. Чаго можам спадзявацца ад ажыцьцяўленьня сваіх амбіцыяў, ад поўнага зьдзяйсьненьня сваіх мараў? Можам сапраўды стацца людзьмі паважанымі, адукаванымі, заможнымі, якія ў добрым здароўі і дабрабыце дажываюць глыбокай старасьці, але на самай справе што гэта нам дае, калі і так мусім памерці. У жыцьці можна шмат чаго дасягнуць, аднак усё роўна ніхто ніколі ня еў дзьвюма лыжкамі і ўсе аднолькава супачылі на двух квадратных мэтрах зямлі. Што на гэтым жыцьцёвым шляху можа ўсьцерагчы нас перад канчатковым матам, перад сьмерцю, якая паложыць канец усяму? У Евангельлі як лейтматыў гучыць праўда, што ўсё наша зямное пілігрымства пачынаецца калыскай і канчаецца магілай і што паміж першым і апошнім этапам непазьбежная сустрэча з хваробамі, пакутамі, цяжкой працай і няўдачамі. Аднак усё гэта разам з самым жыцьцём тымчасовае і нядоўгатрывалае і таму мы павінны ставіцца да іх і пераносіць як нешта цалкам натуральнае і непазьбежнае. Яны маюць сэнс толькі ў пэрспэктыве вечнасьці, з улікам таго, што сапраўды ёсьць несьмяротная душа. „У сьвеце будзеце журботныя, але памятайце — Я перамог сьвет”, — сказаў Хрыстос і абяцаў узнагароду ў вечнасьці. „Думаю, што нашы цяперашнія пакуты нічога нявартыя ў параўнаньні з той славай, якая адкрыецца ў нас”, — пісаў апостал Павал. Вось таму блажэнны Аўгусьцін гаварыў: „Што гэта значыць добра жыць, калі ня можна жыць вечна? Якая карысьць чалавеку, калі здабудзе ўвесь сьвет, а душы сваёй шкоду ўчыніць?” На магілах некалі слаўных людзей, усенародна абраных прэзыдэнтаў не кладуць ужо кветак і рассыпаліся іхныя помнікі. Нездарма народная пагаворка кажа: „Няпраўдай сьвет пройдзеш, але дадому ня вернешся”.


„Увесь сьвет, — пісаў выдатны тэоляг Ньюмэн, — салодкі для вуснаў, але горкі для паднябеньня. Ён падабаецца на пачатку жыцьця, але не заўсёды напрыканцы яго. Вось таму сапраўды радавацца ім можа толькі той, хто пачаў ад звышнатуральнага сьвету, хто сьпярша адмовіўся ад ілюзорнай яго прывабнасьці. Толькі той можа сапраўды банкетаваць, хто раней пасьціў і той можа разумна карыстацца дабрадзействамі жыцьця, хто ніколі ня злоўжываў імі”. Інакш кажучы, хто не спазнаў болю, той не зразумее пакутаў іншага, хто ніколі не галадаў, той не накорміць галоднага. Хто аднак галадаў, праліваў сьлёзы, хварэў і пакутаваў, змагаючыся са зьменлівасьцямі лёсу, той зразумее навошта ў чалавека сэрца... Ён зразумее сэнс жыцьця і яго сапраўднае пакліканьне...



Прытча пра таленты
(Мацьв. 25, 14-30)

Таленты атрымалі мы ўсе. Яны самыя розныя, прыродныя і атрыманыя ў спадчыну. Кожны атрымаў іх незаслужана, аднак заўсёды па меры магчымасьці іх скарыстаньня. Бог выразна дамагаецца, каб чалавек зрабіў зь іх ужытак, пусьціў у абарачэньне.


Евангельскі гаспадар, выязджаючы, даручыў слугам розныя сумы грошай. Той, што атрымаў пяць талентаў, дзякуючы свайму прадпрымальніцтву прыдбаў наступных пяць. Гэтак-жа паступіў слуга, які атрымаў два таленты. Толькі трэці слуга, атрымаўшы адзін талент, закапаў яго ў зямлю і аддаў яго назад гаспадару, калі той вярнуўся. Гаспадар пахваліў руплівых слугаў, якія зрабілі добры ўжытак з даручаных ім грошай, трэцяга-ж слугу зганіў за ляноту і нядбайнасьць. Ён загадаў аддаць той адзіны талент таму, хто меў іх дзесяць. „Бо ўсякаму, хто мае, будзе дададзена, а хто ня мае, у таго будзе аднята”, — сказаў евангельскі гаспадар.


У старажытнасьці талент, прыблізна трыццаць кілаграмаў золата, гэта сума вялізная, таксама як і цяпер. У пераносным сэнсе прытча гаворыць аднак не пра грошы, але пра духоўныя дараваньні і творчае скарыстаньне іх. Евангельскі талент паслужыў у гутарковым ужытку стварэньню паняцьця закапанай здольнасьці — змарнаванага шанцу зрабіць у жыцьці нешта карыснае.


Кожны чалавек нечым вылучаецца. Адзін мае, як кажуць, залатыя рукі, іншы вылучаецца інтэлектам, нехта іншы дасягае посьпехі ў спорце, гандлі, навуцы, мастацтве або ў іншай галіне. Звычайна ў такіх выпадках гаворым, што чалавек мае талент, паколькі ўмее зрабіць тое, чаго іншаму пры ўсім жаданьні і натузе цяжка навучыцца.


Да атрыманага дару можна паставіцца дваяка: або адкінуць дар або дарастаць да яго. Гэта азначае супрацоўніцтва з ласкай, каб яна прыносіла плён для нас саміх і для атачэньня. Каб перш за ўсё прыносілі плён дабрадзействы веры, надзеі і любові, але таксама каб праз нашы асабістыя намаганьні прынесьлі плён такія цноты як цярплівась, памяркоўнасьць, лагоднасьць, вернасьць ды іншыя. Ня быць годным атрыманага таленту роўназначнае з адмаўленьнем ад яго. У такім выпадку „будзе нам адабрана тое, што маем”.


Чалавеку акрамя даручэньня нейкага заданьня даюцца дзеля гэтага і неабходныя сродкі. Аб гэтым быў перакананы апостал Павал, калі гаварыў, што мы створаны „на добрыя ўчынкі, якія Бог загадзя прызначыў нам выканаць” (Эфэс. 2, 10). Калі Мікэлянджэля прыступаў да працы над вялізнымі фрэскамі, сябры папярэджвалі яго, што на гэтае ён можа страціць усё жыцьцё. „А на што-ж іншае дадзена мне жыцьцё”, — адказаў вялікі мастак.


Чалавек адказны не за тое, што атрымаў менш або больш здольнасьцяў, але за тое, як скарыстаў дадзеную яму магчымасьць, колькі дзеля гэтага прылажыў асабістага намаганьня. Альбэрт Эйнштэйн паўтараў, што за ўсе свае навуковыя дасягненьні ён толькі ў пяці працэнтах удзячны таленту. Усе астатнія 95 працэнтаў — гэта вынік інтэнсыўнай працы. У школе ён быў вельмі пасрэдным вучнем і нішто не прадказвала будучых посьпехаў, аднак пасьля вучобы ён да самай сьмерці не спыняў напружанай працы.


Марыя Складоўская і Пётр Кюры да мінімуму абмежавалі свае жыцьцёвыя патрэбы, каб працягваць працу над радыеактыўнымі рэчывамі. Працуючы ў цяжкіх умовах і зь неверагоднай натугай, у атмасфэры іроніі і кпінаў, яны не апусьцілі рук і канчаткова адкрылі і апісалі радый і палоній.


Агульна вядома, што Моцарт пачаў пісаць свае кампазыцыі ўжо ў пяць гадоў і што меў надзвычайны талент, якога яму зайздросьціў Сальеры. Аднак ягоны канкурэнт кампэнсаваў недахоп таленту карпатлівай працай і таксама меў немалыя посьпехі. Максім Горкі і Фёдар Шаляпін былі аднавяскоўцамі. У царкоўны хор прынялі Горкага, а Шаляпіна палічылі няздольным да сьпеву. У сапраўднасьці музыкальны талент драмаў у Шаляпіне і ён гэты талент разьвіў, дасягаючы вяршыняў майстэрства ў сьпеве. Несумнена талент меў і Эрнст Хэмінгуэй, аднак ня ўсе ведаюць, што гэты выдатны пісьменьнік неаднойчы ўвесь дзень пакутаваў над адным сказам тэксту. Ён не пазьбягаў працы і хаця нехта магчыма напісаў-бы шмат болей за яго, невядома, ці напісаў-бы лепш.


Евангельская прытча пра таленты экспануе неабходнасьць працы не як пракляцьця і пакараньня, але як фундаментальнага пакліканьня чалавека. „Усё, што-б вы не рабілі, рабеце ад душы, як для Госпада... хто не працуе, хай ня есьць”, — заклікаў апостал Павал, які сам зарабляў на сваё ўтрыманьне пляценьнем палатак.


Сьвятое Пісаньне прызнае годнасьць кожнай сумленнай працы. „Любі працу, — гаварыў сьв. Ісаак Сірын, — нават, калі яна непатрэбная для твайго ўтрыманьня. Яна можа быць патрэбная як лякарства. Праца — гэта здароўе для цела і карысьць для душы”. Калі-б адносіны паміж работадаўцамі і рабочымі асноўваліся на прынцыпах Евангельля, адны справядліва аплачвалі-б працу, а другія сумленна працавалі-б. Сацыяльная свабода для рабочага клясу зьявілася тады, калі хрысьціяньскі і дзяржаўны дзеяч з Англіі лёрд Шэфтэсбэры дасягнуў скарачэньня працоўнага дня, павышэньня заробкаў і лепшага стаўленьня да рабочых.


Нельга забывацца таксама пра час, пра належнае карыстаньне ім. Ёсьць пагаворка „час — гэта грошы”. Напэўна нельга часу ні назьбіраць, ні зэканоміць, ні вярнуць, але напэўна час — гэта магчымасьць. Некаторыя людзі могуць мець больш здольнасьцяў, уплываў або грошай, але суткі для ўсіх маюць роўна 24 гадзіны. Мы ня можам скараціць гадзін працы або вучобы, сну і харчаваньня, аднак палічыўшы працягласьць усіх неабходных заняткаў, у кожнага застанецца як мінімум 30 гадзін на тыдзень. Гэта і ёсьць вырашальныя гадзіны, якія нясуць у сабе цудоўныя магчымасьці або каварную небясьпеку. Уся праблема ня ў тым, каб мець болей часу, але ў тым, каб разумна і творча скарыстаць той час, які маем. Прымаючы ад гаспадара таленты, аб усім гэтым павінны былі памятаць евангельскія слугі.



Цудоўны ўлоў рыбы
(Лук. 5, 1-11)

Пасьля зьняволеньня Яана Хрысьціцеля вучні ня бачылі сэнсу ісьці за Настаўнікам, што нават ставалася небясьпечным. Зьнявераныя яны з палёгкай вярнуліся да сваіх звычайных заняткаў. Пасьля няўдачнай лоўлі рыб Настаўнік загадаў ім яшчэ раз закінуць сетку і тады яны злавілі вялікае мноства рыб. Для Пятра цуд быў неаспрэчным доказам Боскасьці Ісуса. „Ён прыпаў да Ягоных каленяў і ўсклікнуў: выйдзі ад мяне, Госпадзе, бо я чалавек грэшны”. „Ня бойся, — адказаў яму Хрыстос, — ад сёньняшняга дня будзеш лавіць людзей”.


Перш чым Ісус загадаў апосталам ісьці за Ім, зьвязаць свой лёс зь Ягоным лёсам, Настаўнік даказаў, што Бог заспакоіць усе іхныя патрэбы. Пакліканьне наступіла ў той момант, калі Пётр усьведаміў сваю нягоднасьць і Божую ўсемагутнасьць, калі дайшоў да самавырачэньня і падпарадкаваньня Божай моцы. Галілейскія рыбакі былі простымі, неадукаванымі людзьмі, аднак Хрыстос меў моц абдараваньня іх усім неабходным дзеля місіі, якую ім даручыў. Жыцьцё гэтых людзей і аграмаднасьць выкананай зь іхнай дапамогай працы сьведчаць пра магутнасьць ласкі, якой можа дасягнуць кожны, хто падпарадкуецца Богу і гатовы будзе стаць прыладай у Ягоных руках. Бог прымае людзей такімі, якімі яны ёсьць і фармуе іх для службы, калі толькі яны выяўляюць жаданьне служыць. Гісторыя Царквы паказвае, што ў момант поўнай самааддачы чалавека, Дух Сьвяты адкрывае ў ім такія магчымасьці і здольнасьці, якія доўга былі ўтоеныя і нескарыстаныя. „Каго наперад прызначыў, тых і паклікаў, а каго паклікаў, тых і апраўдаў, а каго апраўдаў, тых і ўславіў”, — чытаем у Лісьце апостала Паўла да рымлянаў (8, 30).


Хрыстос правільна ацэньваў значэньне адукацыі. Асьвета і культура, уцягнутыя ў сапраўдную службу Божую, могуць быць карысныя, аднак вядома, што з самых навуковых званьняў мала карысьці. Ісус абыякава праходзіў міма вучоных сваёй эпохі, якіх зазнайства прывяло да парваньня лучнасьці з рэчаіснасьцяй і сапраўднымі праблемамі людзей. Хрыстос даручыў заданьне евангелізацыі людзям не прасякнутым фальшывымі ідэямі і скрыўленьнямі сваёй эпохі. Яны былі падатлівыя на вучобу, без балясту ўкаранелых стэрэатыпаў. Хрыстос ня выбраў ганарлівых фарызэяў і кніжнікаў, але якраз простых рыбакоў, бо новае можна будаваць толькі з новымі людзьмі. Невыпадкова Майсей вадзіў народ па пустыні поўныя сорак гадоў. За гэты час вырасьлі новыя пакаленьні народжаныя на волі, свабодныя ад нявольніцкага мэнталітэту.


Бог паклікае людзей на службу ведаючы пра іх магчымасьці нават калі спачатку яны ня вераць у сваю прыдатнасьць. Гэтак было з Майсеем, Давідам, прарокамі і са шматлікімі ерархамі. Адзін з выдатных кіраўнікоў мэтадысцкай Царквы ў Англіі Уільям Сангстэр пасьля свайго прызначэньня сказаў: „Для мяне — гэта воля Божая. Я не жадаў гэтай пасады і спрабаваў ухіліцца ад яе. Аднак усё роўна яе даручылі мне і разам з гэтым узьнікла пачуцьцё, што Бог хоча бачыць мяне ня толькі прапаведнікам, але і кіраўніком”.


Некалі брат Масэо зьдзіўляўся папулярнасьці Францыска Асізскага. „Ты непрыгожы, неадукаваны і не з дваран... Чаму якраз за табою ідзе гэтулькі людзей?” — „Бог выбраў мяне, — адказаў Францыск, — бо не знайшоў нікога больш за мяне нявартага. Ён хацеў зьвесьці на нішто высакародства і ўзвышанасьць, сілу, прыгажосьць і мудрасьць гэтага сьвету”.


Як бы мы не разумелі лодку, зь якой апосталы закідалі сетку, ці будзе гэта Царква, парафія, сям’я, урэшце асобнае чалавечае сэрца, трэба ўлічыць, што гэта не Хрыстос вяслуе, што вяслуюць людзі. Ісус, стоячы ў лодцы, дае ўказаньні, але стырно, вёслы, парусы ён з даверам перадаў у рукі чалавека. І пакуль марак слухае ўказаньняў Хрыста, лодка бясьпечная і плыве ў адпаведным напрамку.


Бывае, аднак, што не зважаючы на ўказаньні Хрыста чалавек можа сабе абраць іншы накірунак, паплыць на свае воды, на хвалі сваіх імкненьняў і мэтаў. Тады Хрыстос пакідае лодку і яна пачынае дрэйфаваць.


Хрыстос даручае Пятру: „Плыві на глыбіню” і гэта азначае заданьне для сьмелых людзей. На глыбіню плыве толькі той, хто ставіць перад сабою ўсё цяжэйшыя заданьні, паглыбляе сваё ўнутранае жыцьцё насуперак хваляў і схільнасьцяў сьвету. На такой глыбіні ў нашай лодцы прысутнічае Хрыстос, які вядзе нас да паўнаты дасканалага жыцьця, дзе „ўсякіх дабрадзейнасьцяў бяздонная глыбіня”.



„Залатое правіла”
(Лук. 6, 31-36)

„І як хочаце, каб людзі вам рабілі, падобна рабіце і вы ім. Бо калі любіце... калі робіце дабро... калі пазычаеце тым, якія ўсё гэта робяць вам — якая вам падзяка, бо гэтак паступаюць нават грэшнікі... Але вы любіце непрыяцеляў сваіх і дабро рабіце і пазычайце не спадзяючыся нічога ўзамен”, — гэтак Хрыстос прамовіў да слухачоў ужо у самым пачатку свайго навучаньня.


Гэтыя словы часта акрэсьліваюцца „залатым правілам” і ў гутарковым ужытку яны набылі форму „не рабі другому таго, што табе самому нямілае”. Яе можна разьвіць у сотнях загадаў і забаронаў, але ўсё роўна любы сьвецкі кодэкс зводзіцца да простага, евангельскага правіла: „Паступайце зь іншымі гэтак, як хацелі-б, каб яны паступалі з вамі”. Гэты запавет асноўваецца на неаспрэчным факце, што сьвядома чалавек сабе ніколі ня быў ворагам. У Евангельлі заклікаецца любіць Бога, бліжніх, ворагаў, але нідзе ня сказана, каб любіць самога сябе. Самалюбнасьць настолькі паўсюдная і натуральная, што няма патрэбы ў напамінах і закліках да яе. Апостал Павал паясьняе: „Ніхто ня мае ненавісьці да свайго цела, але корміць і грэе яго”.


Запавет любові і бескарысьлівасьці зьяўляецца адным з найцяжэйшых да ажыцьцяўленьня: ён да сёньняшняга дня застаецца тым ідэалам, слушнасьць якога прызнаюць усе, але дасягаюць толькі адзінкі. У сваім несьмяротным „гімне любові” апостал Павал пісаў: „Любоў цярплівая... зычлівая... не зайздросьціць... не ганарыцца... не шукае свайго” (1 Кар. 13, 4-5). „Шуканьне свайго” — адзін з наймацнейшых фактараў чалавечага жыцьця. Яно мае неад’емны ўплыў на ўсе чалавечыя ўзаемаадносіны і паводзіны. Усё, што пахне выгадай, здаецца цалкам слушнае, разумнае і лягічнае, а ўсё некарыснае, нават найбольш высакароднае і сьвятое, успрымаецца як заведама бязглуздае, нямэтазгоднае і непатрэбнае. Чалавек, які шукае свайго, атрымоўвае карысьць ня толькі са сваёй асабістай нядобрасумленнасьці і несправядлівасьці, але таксама з сумленнасьці і справядлівасьці таго, з кім ён мае справу. Ён проста нажываецца на тым, што ня ўсе такія бессаромныя як ён.


Карысьлівасьць пярэчыць любові. Разьлічваць на нейкую карысьць, удзячнасьць або асабістую выгаду — гэта не любоў, але гэшэфт і разьлік. Маці гатова аддаць свайму дзіцяці ўсё, што мае, усё сваё жыцьцё і не разьлічвае нават на апеку пад старасьць. Напярэдадні выбараў або рэфэрэндумаў палітыкі шчодра раздаюць абяцаньні, пачынаюць расчульвацца над лёсам пэнсіянераў і маламаёмасных, але цікава, што толькі часам: якраз тады, калі ім патрэбныя іхныя галасы. Чаму ня думалі пра іх раней? Таму, што яны пра іх ніколі ня думалі і не спачувалі ім. Яны думаюць пра сябе. Ёсьць людзі, якія перш чым запросяць некага ў госьці, перш чым завяжуць знаёмства спрабуюць высьветліць і акрэсьліць — у якой ступені і сэнсе гэтае знаёмства можа быць карыснае. Аўтар кнігі „Паўната дасканаласьці”, Рагозін, згадвае выпадак, калі дзьве пэнсіянеркі, сяброўкі зь дзяцінства сустрэліся пасьля дзесяткаў гадоў і вырашылі жыць разам. Затым, як гэта вельмі часта бывае, сяброўкі паспрачаліся. У прысутнасьці аўтара, на долю якога выпала роля міратворца, пакрыўджаная, ня слухаючы шчырага прабачэньня сяброўкі, пачала пералічаць усе яе недахопы і заганы ды на канец са сьлязьмі заявіла: „Зь першага дня, як ты пераехала да мяне жыць, я ведала, што мне ад цябе ніякай карысьці ня будзе”. Гэтая заключная фраза, — канстатуе Рагозін, — адкрыла ўсё нутро пакрыўджанай. Яна паказала, што ў аснове ўяўнай дружбы былі не сяброўскія пачуцьці і любоў, але пошукі сваёй выгады.


„Залатое правіла” зьмяшчае ў сабе сутнасьць і падставу ўсіх нормаў міжчалавечых паводзін. Нават безь ідэальнай, бескарысьлівай любові хаця-б частковае ажыцьцяўленьне гэтага простага і ўнівэрсальнага правіла „не рабі іншаму, што табе самому нямілае” — несумненна зрабіла-б наша жыцьцё лепшым.



Пра сына наінскай удавы
(Лук. 7, 11-16)

Цяжка ўявіць сабе большае гора: памёр адзіны сын беднай самотнай жанчыны, адзіная надзея на апеку пад старасьць, адзіны ахоўнік і карміцель. У тагачасным рэлігійным пляне гэтая сьмерць азначала, што гэтая сям’я пазбаўлена ўсякага шанцу на тое, што ў ёй народзіцца чаканы Месія. Для ўдавы было гэта падвойнае гора і мноства людзей шчыра спачувала ёй. „Угледзіўшы яе, — чытаем у Евангельлі, — Хрыстос зьлітаваўся над ёю і сказаў ёй: ня плач! І падышоўшы дакрануўся да насілак... і сказаў: табе кажу, устань! Памерлы юнак падняўся, сеў і пачаў гаварыць. І аддаў яго Ісус матцы ягонай. І ўсіх зьняў страх і славілі Бога кажучы: вялікі прарок паўстаў між намі і Бог наведаў народ свой” (Лук. 7, 11-16).


Уваскрэшаньне не належыць да лёгкавытлумачальных тэмаў. Для атэістаў яно абсалютна неверагоднае; для вернікаў гэтак рэальнае як само жыцьцё. Ужо ў Старым Запавеце вуснамі прарока Ісаіі Бог часткова адкрыў гэту вялікую тайну: „Жыць будуць памерлыя мае і пабітыя мае ўстануць” (Іс. 26, 19). Веру ў будучае ўваскрэсеньне пацьвердзілі нацыянальныя героі, арганізатары паўстаньня браты Макавеі. Адзін з братоў, зьверска катаваны перад сваёй сьмерцяй, заявіў: „Нас, што ўміраем за Ягоныя законы, Цар сьвету ўзбудзіць на ўваскрэсеньне жыцьця вечнага”. Іншы брат прамовіў да ката: „Лепш быць ад людзей выдадзеным на сьмерць і спадзявацца ад Бога ўваскрэсеньня, бо для цябе ўваскрэсеньня ня будзе” (2 Мак. 7, 9-15).


У Новым Запавеце навука пра ўваскрэсеньне належыць да асноўных праўдаў веры. Марфу, якая плакала над целам свайго брата, Хрыстос запэўніў, што „ён уваскрэсьне”. Як на „зерне і корань” будучага ўваскрэсеньня Збавіцель указваў на Эўхарыстыю: „Хто есьць Маё Цела і п’е Маю Кроў, мае жыцьцё вечнае і Я ўваскрашу яго ў апошні дзень” (Яан. 6, 55). На веры ў будучае ўваскрэсеньне асноўваў сваё дабравесьце апостал Павал, калі прапаведаваў філёзафам у Афінах (Дзеі. 17, 18), на судзе перад намесьнікам Фэліксам (24, 15) і перад каралём Агрыпам (26, 8).


Сваю навуку простым і вобразным спосабам ён тлумачыў карынфянам. Гэтак як зерне прыносіць плён толькі пасьля таго, як абамрэ ў зямлі, гэтак і зь целам чалавека. Паводле апостала ўваскрэсеньне надае сэнс годнаму спосабу зямнога жыцьця. Калі-б адзіным прадметам нашага спадзяваньня было толькі гэтае, зямное жыцьцё, дык вернікі былі-б з усіх людзей найбольш вартыя спачуваньня. У такім выпадку сапраўды можна было-б „есьці, піць бо заўтра і так памрэм” (1 Кар. 15, 32). Падобную думку выказаў Фёдар Дастаеўскі: „Калі няма Бога, тады ўсё дазволена”. Аднак „Хрыстос уваскрэс і мы ўваскрэсьнем”, — з упэўненасьцяй заявіў апостал Павал..


У першых хрысьціян вера ва ўваскрэсеньне была надзвычай моцная і жывая. Могілкі яны называлі „месцам сну” — па-грэцку: кімэтэр’ён або па-лаціне: дормітор’юм. Хрысьціяне рысавалі ў катакомбах сымбалі будучага паўстаньня зь мёртвых: дрэва, абуджанае ўвесну да новага жыцьця, фэнікса, які ўстае з попелу, яйка, зь якога выходзіць жывое птушаня. Адгэтуль, дарэчы, і ўзялося велікоднае яйка як сымбаль уваскрэсеньня. У першыя стагодзьдзі вернікі ахвоча прымалі імя Анастасія, што значыць: спадзяюся ўваскрэсеньня.


Мы жывём у час несуразмернага скептыцызму: для шмат каго зямное жыцьцё зьяўляецца адзінай рэальнасьцяй. Калі для некага яно ўдалае, бестурботнае і памыснае, тады яго шчасьце. Аднак канчаецца ўсё, нават найлепшае жыцьцё і перад абліччам непазьбежнай сьмерці стануць усе. Калі нават за раскошным жыцьцём мела-б ня быць нічога болей, дык гэта ўсё роўна што прысуджанаму на расстрэл запрапанаваць пышны банкет. Для некаторых сьмерць будзе сапраўднай трагедыяй, бо яны пазбаўлены нават той надзеі і суцяшэньня, якія дае вера. Якое можа быць суцяшэньне для чалавека, калі-б над магілай блізкага пачуў ён словы: „Ваш бацька, маці, сястра або брат памёр... іх целы расточаць чэрві... і гэта ўсё”.


Хрыстос запэўніў, што „кожны, хто верыць у Яго, будзе мець жыцьцё вечнае” і „што Ён уваскрэсіць чалавека ў апошні дзень”.


Як гэта не гучэла-б неверагодна, хрысьціяне вераць гэтаму абяцаньню. Яны вераць, што тая частка сутнасьці, якая думае, марыць, кахае і спадзяецца, ніколі не памрэ. Гэтая упэўненасьць дае сэнс усяму нашаму зямному пілігрымству і зь ёю нават лягчэй жыць...



Прытча пра сейбіта
(Лук. 8, 5-15)

У 8-м разьдзеле Евангельля паводле Лукі цытуецца прытча пра сейбіта і пра тое, што сеенае ім зерне, падаючы на розны грунт, прыносіцъ неаднолькавы плён.


Сынонімам Божага Слова зьяўляецца Сьвятое Пісаньне званае Бібліяй. На працягу адзінаццаці стагодзъдзяў, звыш сарака боганатхнёных аўтараў перадалі ў пісьмовай форме ўнівэрсальнае настаўленьне, якое Бог накіроўвае да ўсіх людзей усіх часоў. Біблію разглядаюць і ўспрымаюць па-рознаму: некаторыя запярэчваюць боганатхнёнасьці і лічаць яе толькі выдатным помнікам літаратуры, але зь любога пункту гледжаньня — гэта незвычайны твор. Кожны, хто з малітвай углыбляецца ў Сьвятое Пісаньне і вывучае яго, пераконваецца, што Біблія — сапраўды Боскае Слова, пра якое Хрыстос аднойчы заявіў: „Неба і зямля пройдуць, але словы мае — ня пройдуць”.


Біблейскія прароцтвы збываюцца зь незвычайнай дакладнасьцю. Прасьледаваньне хрысьціян, разьвіцьцё Царквы, міжнародныя зрухі, перасяленьні і войны былі даўно прадказаны на старонках Бібліі. Для прыкладу возьмем прароцтва пра лёс Ерусаліму і ўласны прысуд натоўпу, які крычаў перад укрыжаваньнем Хрыста: „Кроў яго на дзецях нашых і на нас”. Яўрэй Леон Фэйхтвангэр, аўтар вядомых твораў пра імпэратара Нэрона і юдэйскую вайну прадставіў яркую карціну разбурэньня Ерусаліму. У 71 годзе, незадоўга да Сьвята Шатроў, рымскія легіёны спрабавалі здабыць горад, аднак, напаткаўшы супраціў, адступілі. Хрысьціяне ў Ерусаліме, якіх тады ўжо было шмат, прыгадалі словы Настаўніка, які сказаў: „Калі ўбачыце Ерусалім абложаны войскам, ведайце, што наблізілася яго спусташэньне. Тады ўцякайце ў горы і хто ў ваколіцы, не ўваходзь у горад, бо гэта дні помсты, каб выпаўнілася ўсё напісанае” (Лук. 21, 20-22). У неспадзяваным адступленьні войскаў Ціта хрысьціяне ўбачылі палец Божы. Яны пакінулі горад і гісторык Язэп Флавій пацьвердзіў, што жахлівага лёсу пазьбеглі „нямногія шчасьліўцы”. Пасьля адступленьня рымскіх легіёнаў Ерусалім пачаў жыць нармальным жыцьцём, але калі горад напоўніўся тысячамі паломнікаў перад сьвятам Пасхі, Ціт паўторна акружыў яго і захапіў жыхароў зьнянацку. У сталіцы не хапала харчоў і вады, даходзіда нават да людаедзтва, але фанатыкі не здаваліся. Урэшце горад быў здабыты. Рымскія жаўнеры дапускаліся неверагодных зьверстваў, забіваючы нават старых і дзяцей. Кроў літаральна струменьнямі цякла па мармуровых ступеньках храму і яўрэі крычалі: „Іхавод!” — ганьба. Ад цудоўнага храму, у адпаведнасьці з прароцтвам, не застаўся камень на камені.


Леон Фэйхтвангэр не сказаў ні слова, што разам са сьмерцю мільёна яўрэяў збылося грознае папярэджаньне Хрыста, але яно можа быць урокам для кожнага пакаленьня...


Біблія — сусьветная кніга, адзіная, якая перайшла ўсе нацыянальныя, клясавыя і царкоўныя межы. Яна перакладзена на звыш 1300 моваў і дыялектаў сьвету. Эўрапейская цывілізацыя зь ейнай культурай, заканадаўствам і маральлю — непасрэдна асноўваецца на Бібліі.


Незьлічоныя біблейскія сюжэты, паняцьці і вобразы натхнялі сусьветнае мастацтва, літаратуру і філязофію. Для прыкладу: Шэкспір зачэрпнуў са Сьвятога Пісаньня каля 500 думак і фразаў. Калі-б адкінуць біблейскую першакрыніцу — творы Мікэлянджэля, Рафаэля, да Вінчы і Рэмбранта, гэтак-жа як і Баха, Моцарта, Гэндэля, Брамса ды іншых, былі-б зусім незразумелыя.


Ад пачатку стварэньня сьвету да нашых дзён Біблія ніколі не зьмяняла свайго погляду на Бога і чалавека, на грэх і сьвятасьць, на жыцьцё зямное і пасьмяротнае, не зьмяніўся погляд Бібліі ў пытаньнях паходжаньня сусьвету, жыцьця, сьвятла, энэргіі, руху, прасторы. Бог адкрыў сваім слугам „навуковыя” праўды. Гэолягі гавораць, што ўнутры зямнога шару знаходзіцца распаленая лява. Шматпакутны Іаў ведаў аб гэтым раней і сказаў: „Зямля, на якой вырастае збожжа, унутры зрыта быццам агнём”. Біблія ніколі не гаварыла, што Зямля стаіць на вялізнай чарапасе. Іаў выказаў сапраўдны стан адной фразай: „Бог павесіў зямлю на нічым” (26 разъдзел). Перш чым Калумб і Магелан пацьвердзілі, што зямля круглая, прарок Ісаія 700 гадоў да нараджэньня Хрыста сказаў: „Бог ёсьць Тым, Хто засядае над зямным шарам” (40 разъдзел). Гэта толькі некаторыя прыклады...


Вось таму, незалежна ад асабістага стаўленьня, Біблію трэба калі ўжо не разважацъ дык прынамсі прачытаць і ведаць. У прытчы пра Слова Божае галоўнае тое, што яно, падаючы на ніву чалавечых сэрцаў, мае нязьменную аздараўляльную і адраджальную моц, валодае незьлічонымі духоўнымі каштоўнасьцямі і блаславенствамі для тых, хто вырашыў ісьці Хрыстовым шляхам. Чалавек павінен усьведаміцъ сабе каштоўнасьць Божага Слова, і, усьведаміўшы, належным чынам прымаць яго і паводле яго жыць.



Прытча пра багача і Лазара
(Лук. 16, 19-31)

„ Быў-жа аднойчы багаты чалавек, які апранаўся ў шкарлат і цянюсеньнкае палатно ды кожны дзень гучна банкетаваў і ўбогі, імя якому Лазар”, — такую прытчу расказаў Хрыстос сваім слухачам. Багач разам са сваімі братамі жыў бестурботна і раскошна, а Лазар ляжаў ля варотаў багацея, разьлічваючы прынамсі на рэшткі зь ягонага стала, але не давалі яму нават гэтага. У свой час памерлі абодва і Лазар апынуўся на лоне Аўраамавым, а багач — у пекле. На просьбу багача аблегчыць ягоныя пакуты яму было сказана: „Прыгадай, што ў жыцьці тваім ты спазнаў добрае, а Лазар — благое; цяпер-жа ён пацяшаецца, а ты — пакутуеш”. Калі багач прасіў прынамсі папярэдзіць сваіх жывых братоў, каб не паўтарылі ягонай памылкі і пазьбеглі ягонага лёсу, багач пачуў строгі адказ: „У іх ёсьць Майсей і прарокі, хай іх слухаюць, а калі ня слухаюць, дык нават калі-б хто і з памерлых уваскрэс, не павераць”.


Багач і Лазар — адзін з найбольш яркіх, звышчасовых сюжэтаў Евангельля. Падобныя ім людзі жылі і жывуць у кожную эпоху.


Перанасычанасьць адных і галаданьне іншых, роскаш і нястачы — адвечная зьява. „Бедных заўсёды будзеце мець сярод сябе”, — прадказаў Хрыстос дваццаць стагодзьдзяў таму і сапраўды сьвет нават цяпер ёсць падзелены на багатых і бедных. Багатыя пераважна адгароджваюцца ад прыкрай карціны чужога гора, насалоджваюцца жыцьцём і багацеюць яшчэ больш. Бедныя з надзеяй, з зайздрасьцяй або з азлабленьнем глядзяць на багацеяў і пераважна яшчэ больш бяднеюць. Аднак непазьбежна прыходзіць час, калі заслона ападае і працяг наступае ўжо ў іншым сьвеце, перад абліччам Бога, да Якога належыць суд і апошняе слова. На гэтым сьвеце няма справядлівасьці, але раней ці пазьней зло будзе пакаранае, а крыўды — кампэнсаваныя. Людзі могуць бы евангельскі багач разьлічваць і спадзявацца толькі на зямное жыцьцё, але яны расчаруюцца. Бог аддасьць кожнаму паводле заслугаў, калі не ў гэтым дык у будучым жыцьці...


Евангельле ставіць націск не на безумоўнае ўстанаўленьне роўнасьці, але на ейны духоўны аспэкт. Не было заслугай багача, што нарадзіўся ў палацы, ні віною Лазара, што быў бяздомны і галодны. Багач быў асуджаны ня проста за сваё багацьце, але за самалюбнае карыстаньне ім. „Я не супраць твайго багацьця, але супраць тваёй скупасьці”, — гаварыў Яан Залатавусны. Лазар таксама быў збаўлены не за сваю беднасьць, але за тое, што пакорліва пераносіў сваё гора, нікому ня скардзіўся і нікога не праклінаў. Калі аднак багачу сумленьне дазваляла банкетаваць на вачах зьмізарнелага, галоднага Лазара, дык ён перабраў меру. Евангельле ня хваліць няроўнасьці, але канстатуе той сумны факт, што гэтак як няроўныя дрэвы ў лесе, у любым грамадзтве таксама будуць дыспрапорцыі. Іх не зьліквідуе ніякая грамадзкая сыстэма, ніякія сацыяльныя праграмы. Евангельле вучыць, што прычына кантрастаў, збытку адных і галечы другіх ня толькі матэрыяльная, але і духоўная: эгаізм і няўвага да праблемаў іншага чалавека, адвечны дэфіцыт дабра і міласэрнасьці. Калі нават камуністы не ажыцьцявілі сваёй праграмы паўсюднай роўнасьці, дык справа прынамсі ў зьмякчэньні праблемы. Наш прэзыдэнт расчульваецца над лёсам пэнсіянераў і вэтэранаў, шчодра раздае абяцаньні, якія нічога не каштуюць, але людзям ад іх не жывецца лягчэй. У акружэньні сьвіты ён вяртаецца ў свой палац, а іншыя застаюцца зь нічым... Што з таго, што згодна абяцаньням магчыма праз пару месяцаў бедным людзям падбавяць на некалькі рублёў пэнсіі або стыпэндыі, але есьці трэба ўжо сёньня. Вось тут і ёсьць месца на хрысьціянскую дабрыню і міласэрнасьць, якой нішто не заменіць.


Евангельскі сюжэт з багачом і Лазарам будзе праўдападобна бясконца паўтарацца ва ўсе часы і людзі будуць бясконца намагацца арганізаваным шляхам справіцца з гэтай ненармальнасьцяй. Для вернікаў чаканьне гэтага — дарэмнае. Для іх ідэальнай зьяўляецца сытуацыя выказаная ў Евангельлі, каб „ня меў лішняга той, хто мае многа і той, хто мае мала, не адчуваў недастатку”.



Уваскрэшаньне дачкі Яіра
(Лук. 8, 41-56)

Дзьве незвычайныя падзеі — аздараўленьне кроватачывай жанчыны і ўваскрэшаньне дванаццацігадовай дачкі Яіра спляліся ў адну. Пераадолеўшы пачуцьцё сваёй нягоднасьці жанчына, якая з прычыны сваёй немачы лічылася нячыстай, употай дакранулася да акружанага натоўпам Хрыста і атрымала аздараўленьне. Гэтак-жа і начальнік сынагогі Яір быў вымушаны ня толькі пераадолець сваю ганарыстасьць, але і боязь перад рэакцыяй свайго асяродзьдзя. Гэтая сцэна цудоўна прадстаўлена на карціне Ільлі Рэпіна „Уваскрэшаньне дачкі Яіра”. Несумнена, перш чым зьвярнуцца да Ісуса бацька зрабіў усё магчымае, каб вылечыць дачку. Хворая шэраг гадоў жанчына таксама відавочна не зьмірылася з хваробай і напэўна ня раз зьвярталася да лекараў. Яны абое вычарпалі ўсе даступныя сродкі, але ніхто ня здолеў ім дапамагчы. Не губляючы рэштак надзеі, як да апошняй інстанцыі яны зьвярнуліся да Хрыста і той не расчараваў іх. Народная мудрасьць слушна адзначае, што „патанаючы хапаецца нават за брытву”.


Пытаньня хваробы і сьмерці не пазьбегнем і мы; яно ўзьнікае ці думаем пра яго ці не. На першы погляд на вуліцы, на працы маем уражаньне, што ўсе здаровыя і бодрыя, аднак дастаткова зазірнуць у любы шпіталь, каб пераканацца, што нямогласьць гэта зусім нярэдкая зьява. У хвіліны, калі нехта бесклапотна сьмяецца, нехта іншы скручваецца ад болю або памірае. Не зважаючы на вялікі прагрэс мэдыцыны далей ёсьць невылечныя хваробы і чалавек стаіць перад тымі самымі, адвечнымі праблемамі. Нашмат больш ведаючы і больш умеючы мы далей бездапаможныя: не можам прадухіліць хваробы, старасьць і сьмерць. Тры тысячы гадоў таму прарок Давід адзначыў, што „сярэдні век чалавека — 70 гадоў і толькі выняткава — 80”. Сёньня кожны бачыць, што нават лекары не жывуць даўжэй. Усьведамленьне крохкасьці і няўпэўненасьці жыцьця, на якое не маем ніякага ўплыву не павінна, аднак, адбіраць рэштак аптымізму і радасьці, якіх ніколі не зашмат. Для псыхічнай раўнавагі неахбходнае стаічнае прымірэньне з асноўнымі і непазьбежнымі элемэнтамі лёсу. „Памятай пра мінулае, спадзявайся на Бога ў будучым, разумна карыстайся цяперашнім”, — пісаў у мінулым стагодзьдзі маскоўскі мітрапаліт Філарэт. Можна крыху палепшыць якасьць жыцьця, але само існаваньне або небыцьцё проста залежаць ад кагосьці або чагосьці іншага. Можна назваць яго лёсам, фатумам, а можна і Богам. Вернікам лягчэй зьмірыцца з гэтым сумным фактам і яны за Евангельлем прызнаюць, што „кожнаму дню хопіць сваіх турботаў... ці жывем, ці паміраем — належым Госпаду”.


Літаральна разумеючы евангельскае апавяданьне можна прыйсьці да высновы, што ўсякае лячэньне безвыніковае і дарэмнае. Шмат хто бязьмежна верыць лекарам і мэдыцыне, а іншыя баяцца іх бы агняю Праўда — як гэта вельмі часта бывае — ляжыць пасярэдзіне. Ужо ў Кнізе Прамудрасьцяў Сіраха чытаем: „Бог стварыў на зямлі лячэньні, таму шануй лекара і карыстайся ім... І яго стварыў Бог, паколькі ён патрэбен” (38, 4-12). Аднак падкрэсьліваючы ад каго ў сапраўднасьці залежыць аздараўленьне Ісус Сірах казаў: „У хваробе тваёй не пападай у роспач, але маліся Госпаду і той аздаровіць цябе” (38, 9).


Вернікам важна памятаць, што трэба ратаваць здароўе і жыцьцё як бясцэнны дар, але таксама не забываць, што апошняе слова заўсёды належыць Богу. Ён надалей дакранаецца да нас сваёю ласкай у самых бязвыхадных сытуацыях, у самых безнадзейных абставінах, калі апускаюць рукі найлепшыя лекары. Цуды бясконца паўтараюцца там, дзе чалавек зь дзіцячым даверам складае свой лёс у Божыя рукі. Вера сапраўды немагчымае робіць магчымым...



Прытча пра міласэрнага самараніна
(Лук. 10, 25-37)

Аднойчы знаўца Пісаньня і Закону зьвярнуўся да Хрыста з пытаньнем: „Хто мой бліжні?” Сярод тагачасных яўрэяў гэтае пытаньне было прадметам працяглых спрэчак. Рэлігійныя лідэры і старэйшыны добра ведалі Пісаньне, дзе сказана: „Калі ўбачыш вала або асла непрыяцеля твайго, вярні іх уласьніку. Калі ўбачыш асла ворага свайго, які ўпаў пад цяжарам сваім, няўжо абмінеш яго?”, „Любіце і вы прышэльцаў... не дазваляйце, каб госьць начаваў на двары”, „Не адмаўляй у дабрадзейнасьці таму, хто яе патрабуе, калі рука твая здольная яму дапамагчы”.


Не кажы сябру „пайдзі і прыйдзі зноў і заўтра я дам табе”, калі ты маеш пры сабе” (Прыт. 3 разьдз.). „Далонь сваю адкрывай бедным і руку тваю падавай таму, хто ў патрэбе”, — гаварылася ў Пісаньні. Насуперак гэтым ясным запаветам знаўца Закону, духоўныя лідэры і старэйшыны не сумняваліся, што самаране і ўсе паганцы — гэта нячыстыя, чужыя і ворагі. У адказ ён і ўсе там прыстутныя пачулі прытчу пра міласэрнага самараніна. Па дарозе ў Ерыхон разбойнікі абрабавалі і зьбілі да паўсьмерці аднаго чалавека. Яго ледзь жывога, пакалечанага абыякава абмінулі яўрэйскія сьвятары і левіт. Іншы-ж праезджы зьлітаваўся над няшчасным, абвязаў яму раны і заапекаваўся ім. Гэта быў якраз самаранін, прадстаўнік суседняга пагарджанага яўрэямі народу. „Хто-ж тады з гэтых трох зьяўляецца бліжнім для ахвяры разбойнікаў?” — спытаўся Хрыстос у прысутных. Законьніку нават цяпер слова самаранін не праходзіла праз вусны і ён адказаў: „Той, хто зьлітаваўся над няшчасным”. „Ідзі і ты паступай гэтак-жа”, — адказаў яму Ісус.


Такім чынам назаўсёды было вырашана пытаньне бліжняга, якое дарэчы ніколі не павінна было ўзьнікнуць. Нашым бліжнім зьяўляецца ня толькі той, хто належыць да таго самага народу або Царквы, але чалавек любой нацыі, рэлігіі і расы. У вачах Божых „няма грэка ні яўрэя, мужчыны ні жанчыны, вольнага і нявольніка”, але ўсе людзі роўныя і заслугоўваюць на аднолькавае стаўленьне да іх. Міласэрнасьць і спагада пакладзены ў аснову Боскага правасудзьдзя. Гэтая навука ня менш патрэбная сёньня, чымсьці дзьве тысячы гадоў таму. Людзі ведаюць зьмест Пісаньня, але згубілі яго дух. Падзел на сваіх і чужых узмацняецца шырока распаўсюджанымі стэрэатыпамі і прадузятасьцямі і стварае дадатковыя бар’еры паміж людзьмі, якіх нельга разумна вытлумачыць. Гэты падзел дайшоў да абсурду, да варварства і самавынішчэньня. Ён праводзіцца паводле незьлічоных дробязных прыкметаў, ня толькі паводле расы, нацыянальнасьці або рэлігіі, але нават паводле вопраткі, звычаяў або партыйнай прыналежнасьці, хаця „іншы” ня значыць „чужы” або тым болей „горшы”. Бог ня дзеліць чалавецтва паводле такіх прыкметаў. На Страшным Судзе ўсе будуць падзелены толькі на дзьве групы: на справядлівых і на злых, на тых, хто зьлітаваўся над бліжнім і дапамог яму і на тых, хто іх праігнарваў. Прысуд будзе вынесены не за зробленае людзьмі дрэннае, але за дабро, якога яны не зрабілі.


Прытча пра міласэрнага самараніна паказвае актуальную, вечнатрывалую зьяву ў міжчалавечых адносінах. Самаранін стаўся сымбалем і сынонімам бескарыснай дапамогі і ўсякай дабрадзейнасьці ў карысьць пакрыўджаных і бедных. Патрэба міласэрнасьці і дабрадзейнасьці назіраецца ў нас ня ў меншай ступені як калісьці. Абавязак самаранскай дапамогі нельга ўскласьці толькі на плечы спэцыялізаваных арганізацыяў, такіх як Чырвоны Крыж. Драматычныя сцэны з Заіру ўскалыхнулі сумленьнем сьвету, але пакуль урады дыскутавалі, тысячы людзей ужо памерлі ад голаду і будуць далей паміраць. Мікалай Гогаль слушна заўважыў, што „вельмі часта бывае так, што дапамога нагадвае вадкасьць несеную ў руцэ: уся вадкасьць распырскаецца па дарозе, пакуль трапіць да тых, хто яе патрабуе”. Пакуль, у пераносным сэнсе, „дарога ў Ерыхон” будзе небясьпечнай, пакуль будуць зьбітыя, бедныя і пакрыўджаныя людзі, датуль заўсёды і на кожным кроку будзе існаваць патрэба і нагода выявіць любоў і рэальную, самаранскую міласэрнасьць.



Увядзеньне ў Храм Прасьвятой Багародзіцы

Некаторыя сьвяты быццам іконы гавораць нам аб унутраных падзеях, хаця іх гістарычная абстаноўка няясная. Такім зьяўляецца адно з дванаццаці вялікіх сьвятаў Праваслаўнай Царквы — Увядзеньне ў Храм Прасьвятой Багародзіцы. На аснове апокрыфу „Протаевангельле Якуба” і твораў сьв.сьв. Рыгора Ніскага, Амвросія Медыяланскага, Кірылы Александрыйскага ды іншых Айцоў Царквы зьявіўся „Аповед пра ахвяраваньне Прасьвятой Багародзіцы ў храм”.


Згодна гэтаму твору, Яакім і Анна прысягнулі, што калі Бог ашчасьлівіць іх дзіцём, ахвяруюць яго Богу. Іхныя гарачыя малітвы былі выслуханы і ў іх нарадзілася дачка, якую назвалі Марыяй. Калі Марыя мела тры гады, бацькі ўрачыста з равесьнікамі і сваякамі ўвялі яе ў ерусалімскі храм. Насустрач Марыі выйшлі сьвятары на чале з Захарыем. На дзіва трохгадовая дзяўчынка безь нічыёй дапамогі сама паднялася па пятнаццаці высокіх ступенях. Незвычайнае ў гэтай падзеі было і тое, што галоўны сьвятар блаславіў Марыю і ўвёў яе ў найсьвяцейшае месца храму, куды ў вялікі Дзень Ачышчэньня мог увайсьці ён сам адзін раз у год.


Пакінуўшы дачку ў храме Яакім і Анна даручылі апеку над ёю ўдовам і дзевам. На самай справе гэта было разьвітаньне старых бацькоў зь дзіцём, ахвяра зь іхнай бацькоўскай любові. Гэтаму самавырачэньню бацькоў спадарожнічала і першая ахвяра дзіцячай любові Марыі. Ёй не было дадзена цешыцца бесклапотным дзяцінствам і звычайнымі забавамі сярод равесьнікаў. Яна пагадзілася зь непрывабным спосабам жыцьця. Як гаворыцца ў згаданым творы, сярод малітваў, чытаньня Сьвятога Пісаньня, рукадзельля і добрых учынкаў яна ўмацоўвалася „ў розуме і ласцы”.


Царква ўслаўляе ў дзень сьвята Марыю Дзеву як „адухоўлены Божы Каўчэг”, называе Яе „памяшканьнем Божага Слова”, „сьвятой скарбніцай Славы Божай”. У трапары сьвята выказваецца думка, што ахвяраваньне Марыі ў храм зьяўляецца прадвесьцем Божага пляну збаўленьня. У храме яна павінна была рыхтавацца да будучай ролі Божай Маці. Час прабываньня ў храме быў чарговым этапам узрастаньня ў сьвятасьці. Ейнае нявіннае дзяцінства засталося чыстае і беззаганнае. Гэта вынік ласкі і асабістага намаганьня, на першы погляд недасягальны, аднак магчымы для іншых.


Адсюль вынікае вялікае значэньне храму як выключнай духоўнай школы. Уся атмасфэра храму зь ягоным багацьцем розуму, набожнасьці і містычнага дасьведчаньня пакідае адчувальны сьлед у кожным чульлівым сэрцы. Усё, што мы атрымалі ў спадчыну ад мінулых пакаленьняў, сьвятасьць адных і натхнёнасьць іншых дапамагаюць нам у нашых асабістых дылемах і вернік даручае сябе Богу і атрымоўвае падтрымку ў выглядзе ласкі, якая „заўсёды ўмацоўвае тых, хто слабее і дапаўняе тых, каму не хапае”. Вернік жыве сьвятасьцяй храму і яна нябачным чынам ператварае яго самога. Адбываецца гэтак таму, што ў храме жыве цудадзейная моц, а струмень ласкі плыве невычэрпна, асьвячаючы кожнага чалавека.


Шлях чалавека да Бога вядзе праз храм і яго сьвятасьць: гісторыя храму — гэта гісторыя Божага Правіду. Храмы сталі неабходныя тады, калі сам чалавек перастаў быць храмам Бога. Архіепіскап Херсанескі Інакенцій пытае: „Ці быў нейкі храм у раі? Не было, таму што ўсё жыцьцё першых людзей было і ахвярай, і сьвятарствам, і храмам”. Ня будзе таксама храму ў „новай зямлі”, паколькі Сам Бог будзе храмам у Нябесным Ерусаліме.


Пакуль аднак працягваецца зямное пілігрымства, у нашым штодзённым жыцьці храм будзе неабходны. З часу гэтак званага ўводу, калі за прыкладам саракадзённага Хрыста мы былі прадстаўлены Богу, асьвячэньне ў царкоўных таінствах і малітвах будзе нам спадарожнічаць да канца нашых дзён.


Увядзеньне ў Храм Прасьвятой Багародзіцы павінна зьвярнуць нашу ўвагу на неабходнасьць давер’я Богу мацярынства і выхаваньня дзяцей. Дзева Марыя прыходзіць у храм, прыносіць Богу ахвяру са свайго нявіннага дзяцінства і кліча за сабою перш за ўсё дзяцей. Дзяцінства — гэта непаўторны час, калі даверлівыя дзіцячыя сэрцы гатовы засвоіць каштоўнасьці, якія зробяць дарослае жыцьцё больш годным і сьвятым. Таму і Хрыстос, указваючы на дзіцячыя сэрцы пазбаўленыя насьцярожанасьці і скептыцызму дарослых гаворыць, што „да такіх належыць Царства Божае”.


Сёньня ведаем, што сьвецкае навучаньне зьяўляецца бясконцым экспэрымэнтам і блуканьнем сярод усё новых праўдаў і аўтарытэтаў. Вучачы дзяцей школа сама няўпэўненая ў тым, што гаворыць. Некалі нямецкі паэт Гэнрых Гэйнэ, пабываючы ў Антвэрпэне і наведваючы цудоўны сабор, заявіў: „Так, тыя часы, у якіх будавалі гэты храм, мелі догматы, а зараз мы маем толькі здагадкі, а на іх немагчыма будаваць саборы”. Сапраўднае выхаваньне можа абапірацца толькі на трывалым фундаманце, на трывалым і неаспрэчным аўтарытэце настаўніка. Толькі пра Хрыста сказана ў Сьвятым Пісаньні, што Ён „учора і сёньня, і на векі Той самы” (Яўр. 13, 8). „Неба і зямля прамінуць, але Слова Маё не праміне” (Мацьв. 24, 35).


Глянем на сучасную сям’ю. Усе кажуць, што гэта „хатняя Царква”, „асноўная грамадзкая ячэйка”, „найлепшая школа”. На жаль, сям’я не заўсёды належна выконвае свае функцыі і не заўсёды бацькі годныя гэтага высокага імя. Тым часам, як гаварыў сьв. Яан Залатавусны, „бацькі будуць пакараныя ня толькі за свае грахі, але і за грахі дзяцей, калі ня выхаваюць іх у пабожнасьці”. „Першае слова пра Бога павінна сказаць дзіцяці тая, да якой першай накіравана першая ўсьмешка дзіцяці” (а. Ражджэственскі). „Як кроплю вады можна павесьці пальцам у любым напрамку, — пісаў сьв. Еранім, — гэтак і дзіця можна павесьці ў добрым або дрэнным напрамку”. Часам можна пачуць нараканьні бацькоў, што сучасныя дзеці разбэшчаныя, што не паважаюць бацькоў. Гэта напэўна так, але-ж нельга таксама забываць, што дзеці ня будць выконваць запавету аб павазе да бацькоў, калі бацькі самі ня выконваюць усіх дзесяці запаветаў. Мітрапаліт Філарэт слушна заўважыў, што „дзеці забытыя бацькамі ў часе выхаваньня забудуць пра бацькоў пасьля выхаваньня”.


Безумоўна, ніхто не прызнаецца, што хоча выхаваць сваё дзіцё на дрэннага грамадзяніна, дрэннага чалавека. Аднак усё роўна ня кожнае дзіця выносіць з бацькоўскага дому такія ўказаньні, якія некалі Тавіі даў ягоны бацька: „Сын мой. Прыгожа пахавай мяне. Паважай сваю маці і не забывайся пра яе праз усе дні жыцьця твайго... Не засмучай ейнай душы ніякім заганным учынкам. Прыгадай сабе, дзіця маё, на якія шматлікія небясьпекі яна была выстаўлена, калі насіла цябе пад сваім сэрцам. Не дапускайся сьведама ніякага грэху і не парушай запаветаў. Праз усе дні жыцьця твайго паступай міласэрна, не хадзі шляхамі няпраўды, бо толькі тыя, што паступаюць годна карыстаюцца посьпехамі. Не адвяртайся ад ніякага бедняка... пазьбягай распусты, любі сваіх братоў і ня будзь пыхлівым, бо ў гэтым шмат разбэшчанасьці і нягоднасьці. Чым сам пагарджаеш, не рабі гэтага іншаму. У кожную хвіліну шануй Бога і прасі Яго, каб жыцьцёвыя шляхі твае былі простыя і каб ажыцьцявіліся ўсе твае добрыя намеры”.


Гэтыя запаветы кахаючага бацькі, які жыў тысячы гадоў таму, не страцілі сваёй актуальнасьці і зараз, гэтак як багатае зьместам і сьвята Ўвядзеньня ў Храм Прасьвятой Багародзіцы. Над тым, чаго Бог чакае і ад бацькоў, і ад дзяцей, варта застанавіцца ня толькі з нагоды сьвята.



Пра неразумнага багача
(Лук. 12, 16-21)

Пытаньне разумнай меры зьяўляецца адным з найцяжэйшых да вырашэньня. На жаль, няма нейкай адной, аб’ектыўнай меркі, якую можна было-б прымяняць ва ўсім і ўсюды. Калі гаворым многа або мала — гэта адносныя паняцьці. Нашы патрэбы і ўяўленьні вельмі розныя. Тое, што для аднаго зьяўляецца дробязьзяй, для іншага — сапраўдны скарб і зьдяйсьненьне мараў. Так ці інакш у сьвеце безупынна праходзіць спаборніцтва: хто першы, хто лепшы, хто вышэй, хто далей і бадай галоўнае, што гэта барацьба не за духоўныя каштоўнасьці, не за ўнутранае ўдасканаленьне, але за смачнейшы кавалак, за лепшае месца, за большую ўдаду. Людзі ахвоча мараць пра вялікі выйгрыш або спадчыну. Нават нічога яшчэ ня маючы ў думках выбягаюць наперад: як яны тады зажылі-б, чаго толькі не купілі-б, дзе толькі не пабывалі-б. За гэтыя каштоўнасьці ідзе ўтоеная або яўная, але заўсёды заўзятая барацьба. Кожны бароніць сваё і хоча прыдбаць як мага болей ня ўмеючы на гэтым спыніцца. Лёгка сказаць „будзьце сьціплыя ў сваіх патрабаваньнях”, „задавальняйцеся малым”, але як акрэсьліць, якія патрабаваньні сьціплыя і якая мерка дазволена. Вядома, што безь некаторага мінімуму немагчыма жыць, але-ж і мінімум не для ўсіх аднолькавы.


У 12-м разьдзеле Евангельля паводле Лукі зьмешчана прытча пра неразумнага багача. Чалавек гэты сабраў аднаго году вельмі добры ўраджай і вырашыў: „Разьбяру гумны мае і пабудую большыя. І зьбяру туды ўвесь хлеб мой і ўсё дабро маё. І скажу душы маёй: многа дабра ляжыць у цябе на многія гады: еш, пі, весяліся! Але Бог сказаў яму: неразумны, у гэтую ноч душу тваю возьмуць у цябе. Каму-ж застанецца тое, што прыдбаў? Гэтак бывае з тым, — закончыў Хрыстос сваю прытчу, — хто зьбірае скарбы для сябе, а не ад Бога багацее” (12, 18-21).


Прытчу ні ў якім выпадку нельга разумець літаральна. У ёй не заклікаецца да бяздзейнасьці і разьлічваньня на нябесную манну.


Сам парадак прыроды прымушае да прадбачлівасьці і зьбіраньня пладоў сваёй працы на горшыя часы, на выпадак старасьці або хваробы. Пасьля сямі тлустых гадоў могуць наступіць худыя. Неразумна жыць з дня на дзень, не турбуючыся пра будучыню. З другога боку неразумна таксама ненасытна зьбіраць, як быццам разьлічваючы на тысячу гадоў жыцьця. Трагічная іронія лёсу заключаецца ў тым, што ў любы час чалавек можа памерці і не пакарыстацца багацьцем. Акрамя таго, нават багацьце не забясьпечвае даўгавечнасьці і здароўя. Жыцьцё — галоўная каштоўнасьць дадзена чалавеку нібыта ў арэнду. Арандатар можа карыстацца ім, аднак непазьбежна прыходзіць час, калі ўсё трэба вярнуць уласьніку разам са справаздачай са сваёй дзейнасьці.


Матэрыяльны дабрабыт і цялесныя ўцехі пераважна падабаюцца, аднак не даюць поўнага задавальненьня і шчасьця, ня ў змозе заспакоіць усе чалавечыя прагі і патрэбы. Заўсёды застаецца нейкая ненасычанасьць, нешта недасягненае. На сваім уласным прыкладзе кожны можа пераканацца, што дасягнуўшы нечага вельмі цяжка задаволіцца гэтым. Тры тысячы гадоў таму цар Саламон напісаў пра сябе наступнае: „Я пабудаваў сабе дамы, насадзіў сабе вінаграднікі, агароды і сады... сабраў таксама шмат серабра і золата, прыдбаў слугаў і нявольніцаў, завёў сьпевакоў і сьпявачак” (Экл. 2, 4). Інакш кажучы, Саламон меў усё, чаго чалавек можа сабе толькі пажадаць, аднак задавальненьня ён усё роўна не атрымаў. Ягоную радасьць азмрочвала перакананьне, што разам са сконам жыцьця ўсяму гэтаму прыйдзе канец. „І зьненавідзеў я, — пісаў Саламон, — усю гарапашнасьць сваю, што рабіў пад Сонцам, бо я пакіну ўсё гэтае чалавеку, які прыйдзе пасьля мяне. І, хто ведае, разумны ён будзе ці дурны” (Экл. 2, 18-19). Ён турбаваўся слушна! Спадчына неаднойчы трапляе ў рукі неадпаведных людзей: дурных, лянівых і безадказных. І Саламон прыйшоў да высновы, што „ўсё марнасьць, а галоўнае — баяцца Бога і выконваць Ягоныя запаветы, бо ў гэтым ЎСЁ для чалавека” (Экл. 2, 12-13).


Выснова з прытчы пра неразумнага багача наступная: ня хлебам адным жыць будзе чалавек. Трэба выявіць больш пакоры, памяркоўнасьці і разважнасьці. Ведаючы адвечную наіўнасьць і памылковасьць чалавечых імкненьняў апостал Павал папярэджваў: „Не гаварыце: заўтра зраблю тое, а праз год іншае, але: калі Бог дазволіць, магчыма зраблю сёе-тое”. Мы можам рабіць што хочам, але неабавязкова гэта будзе добрае. Можам плянаваць што хочам, аднак чым усё кончыцца ведае толькі Бог.



Пра скрыўленую жанчыну
(Лук. 13,10-17)

У адной з бажніцаў Настаўнік сустрэў жанчыну, якая васемнаццаць гадоў была скурчаная. „Ты вызваляешся ад недалужнасьці сваёй”, — сказаў ёй Ісус, паклаўшы рукі на яе і жанчына выпрасталася славячы Бога.


Згорбленая жанчына зьяўляецца вобразам шматлікіх жанчын і мужчынаў, якія больш чым васемнаццаць гадоў ходзяць схіленыя і загледжаныя на зямлю. Яны глядзяць пад ногі прынамсі па двух прычынах: або з прычыны сумнай неабходнасьці або з уласнага выбару. Жанчына вельмі часта нахіляецца над шыцьцём, прыбіраньнем хаты, гатаваньнем, зьгінаецца пад цяжарам сумак з пакупкамі або полючы агарод. Мужчына не па сваёй волі горбіцца над сваім варштатам, машынай, станком або пісьмовым сталом. Для адных — гэта нармальнае, гэта ўсё жыцьцё і не зьбіраюцца нічога папраўляць, для іншых — толькі неабходны спосаб здабыць хлеб надзённы.


Аднак раней і ці пазьней прыходзіць час, калі позірк чалавека і задаволенага, і прыгнечанага ўсё часьцей выбягае ўдалеч, дзе мусяць кончыцца і пакуты, і зямныя асалоды. Калі гэта чалавек веруючы, яго позірк накіроўваецца ў будучыню, уверх. У апошнім сказе Сымбалю Веры гаворыцца: „спадзяюся жыць у будучым сьвеце”. Гэты будучы сьвет названы Небам і яно мае заспакоіць усе высакародныя прагі і спадзяваньні. На чалавечай мове немагчыма выказаць, у чым заключаецца шчасьце збаўленых істотаў: у цяперашнім жыцьці таксама бываюць шчасьлівыя хвіліны, хаця і ня ўмеем вытлумачыць, чаму мы шчасьлівыя. Месцам поўнага шчасьця мусіць быць Неба, бо гэта стан прабываньня з Богам, які зьяўляецца крыніцай і паўнатой усякага дабра, праўды і прыгажосьці. Усё, што сапраўднай любоўю пакахаў на Зямлі, чым шчыра цешыўся, там ён знойдзе памножаным. Мабыць таму вялікі французскі фізык Андрэ Мары Ампэр загадаў высячы на сваім помніку словы „Нарэшце шчасьлівы”.


Неба пачынаецца ў нас ужо цяпер: праз пазнаньне і любоў да ўсяго, што праўдзівае, прыгожае і добрае, праз усё, што вядзе нас да Бога, праз змаганьне са злом у нас саміх. У 6-м разьдзеле Лісту Паўла да эфэсянаў, фрагмэнт якога таксама чытаецца ў гэтую нядзелю, зьмешчаны гарачы заклік апостала да барацьбы зь сіламі зла. „Мацуйцеся ў Госпадзе і ў магутнасьці сілы Ягонай, адзеньцеся ў поўную зброю Божую, бо наша барацьба не з крывёю і целам, але... з духоўнай сілай нягоднасьці”. Паводле апостала барацьба паміж Небам і сіламі Пекла праходзіць у душы кожнага чалавека. Нашы грахоўныя цягі ўзбуджаюцца ў нас духамі зла. Мы часта гаворым: „Ён мне вораг”, але забываем, што сапраўдны вораг унутры нас і зь ім неабходна змагацца. „Няма большага ворага чалавеку як ён сам сабе. Лягчэй перамагчы зьнешняга ворага, чымсьці пераадолець сябе” (Марк Падзьвіжнік). Гэтую думку ў розныя часы паўтарылі філёзаф Сэнэка і пісьменьнік Талстой. Не звонку, але знутры сэрца „выходзяць дрэнныя думкі, распуста, забойствы, крадзяжы, злоба, каварства, зайздрасьць, блюзьнерствы, ганарыстасьць і шаленства” (Мацьв. 15, 19). Каб супрацьстаяць ім, хрысьціянін павінен надзець на сябе рыштунак ваяра, Божую зброю. Яго пояс — праўда, яго панцыр — праведнасьць, яго рыцарскі абутак — воля пашыраць дабравесьце, яго шлем — апраўданьне Гасподняе, шчыт — вера, а яго меч — слова Божае.


Гэтая нябачная барацьба пачынаецца з пазнаньня самога сябе. „Я кожны дзень, — гаварыў Цыцэрон, — станаўлюся для сябе абвінаваўцам і судзьдзёю. Калі дагасае мая сьвечка, я прыступаю да перагляду ўсяго прайшоўшага дня, прыгадваю ўсе мае словы і дзеяньні, ня ўтойваю перад сабою і не выбачаю сабе нічога”. „Пазнаньне самога сябе” было лёзунгам старажытных грэкаў і да сёньняшняга дня зьяўляецца найлепшым выхаваўчым сродкам. Можна быць хворым і ня ведаць пра гэта. Ведаючы пра хваробу чалавек пачынае лячыцца. Тое самае тычыцца духоўных недамаганьняў. Як гаварыў Фама Кэмпійскі: „Хто пазнаў свае недахопы, той ужо ў палове дарогі да іх выпраўленьня”.



Няўдзячнасьць пракажоных
(Лук. 17, 10-17)

У 17-м разьдзеле Евангельля паводле Лукі расказваецца пра аздараўленьне Хрыстом дзесяці пракажоных. Не зважаючы на факт, што ў той час праказа была жахлівай, невылечнай хваробай і аздараўленьне тым болей павінна было быць успрынята зь невыказнай удзячнасьцю, толькі адзін з аздароўленых „вярнуўся і моцным голасам славячы Бога паваліўся да ног Хрыста, дзякуючы Яму і гэта быў самаранін”. Тады Ісус спытаўся: „Ці-ж ня дзесяць ачысьціліся? Дзе-ж дзевяць? Яны не вярнуліся аддаць славу Богу апрача гэтага чужынца. І сказаў яму: устань, ідзі, вера твая ўратавала цябе”.


Ня будзем празьмерна асуджаць няўдзячных пракажоных, бо ў кожным з нас ёсьць нешта зь іхнага характару. Успамінаючы сваё жыцьцё, мы бачым, колькі заўдзячваем розным людзям. Гэтак было, калі мы былі бездапаможнымі немаўляткамі, калі фармаваліся характар і зацікаўленьні, калі мы выбіралі школу і будучую прафэсію, або паступалі на працу. Вельмі часта на наш лёс ня мелі ўплыву нашы асабістыя заслугі і здольнасьці. Проста нехта ў свой час праявіў бескарысьлівую зычлівасьць, дабрыню або спачуваньне. У кожным з гэтых выпадкаў, без удзелу іншых людзей наша жыцьцё магло скласьціся цалкам інакш. Нас наагул у жыцьці ўпаткала мноства незаслужаных дабрадзействаў, не гаворачы пра сам факт жыцьця. На жаль, прасіць умее кожны, але падзякаваць — толькі нямногія. У рэлігійным пляне ўдзячнасьць у першую чаргу належыцца Богу. Незалежна ад таго, ці ўсьведамляем гэта ці не, „мы ў Богу жывём, рухаемся і існуем”. Вось таму ў свой час апостал Павал павучаў фесалонікійцаў: „За усё дзякуйце: бо такая за вас воля Божая ў Хрысьце Ісусе” (1 Фесал. 5, 18).


Жыцьцё даўно пацьвердзіла, што хто Богу больш удзячны, той і больш ад яго атрымоўвае. Дакладна гэтак паступаюць і бацькі ў дачыненьні да дзяцей. На жаль, мы просім многа, але дзякуем мала. У гэтым нагадваем хлопчыка, якому дзядзька даў цукерку, а той узяў яе і, не сказаўшы ні слова, пабег на вуліцу. Маці перапыніла яго і пытае: „Што трэба сказаць дзядзьку?” Малеча паглядзеў на дзядзьку і кажа: „Дзядзя, дай яшчэ!”


Апантаны бязбожнік Дзямян Бедны напісаў аднойчы пра купца, які ў хвіліны небясьпекі на параходзе абяцаў Богу ў выпадку выратаваньня сьвечку велічынёй мачты. Калі ў яго спыталіся адкуль возьме такую вялізную сьвечку, хітры купец адказаў: „Дай толькі ў Бога вымаліць патолі,/ Каб уцалеў і я, і ўсё маё майно,/ Тады і пра сьвечку пагаворым заадно,/ Хіба скароцім крышачку — ня болей”.


Мне вядомы чалавек, які выратаваўся са сваёй маці ад бамбардаваньня ў час вайны ў храме і тады ў думках абяцаў Богу, што ў выпадку выратаваньня стане сьвятаром. Сваё абяцаньне ён стрымаў, але многія паступілі наадварот. У няшчасьці чалавек наракае, жабруе, скавыча і праклінае, аднак калі разьвеюцца хмары і міне небясьпека, той самы чалавек пападае ў эйфарыю, забывае хто яму дапамог і ледзь не гатовы сабе прыпісаць выратаваньне.


Многія, хто цудам перажыў нейкую катастрофу, небясьпеку або аздаравеў пасьля цяжкой хваробы скарацілі абяцаную Богу сьвечку да мікраскапічных памераў, калі ўвогуле не забыліся пра абяцаньне.


Вера вучыць нас, што ўсё зьяўляецца Божым дарам. Асноўная каштоўнасьць — жыцьцё — дадзена нам. Пакліканьне да паўнаты жыцьця ў вечнасьці — гэта Божая ласка. Кожны дар адначасова зьяўляецца заданьнем і прытым нялёгкім заданьнем. Жыцьцё нам ня толькі дадзенае, але зададзенае. Гэта зразумеў толькі адзін зь дзесяці пракажоных, які вярнуўся, каб падзякаваць за дар аздараўленьня. Астатнія не дацанілі дару і не зразумелі заданьня. Яны лічылі, што дадзенае слушна ім належыцца.


Галоўнай часткай асноўнай багаслужбы, званай у праваслаўных Сьвятой Літургіяй, а ў каталікоў Сьвятой Імшой зьяўляецца Эўхарыстыя, ад грэцкага слова „эўхарысто”: дзякую. У часе яе чытаецца малітва, у якой дакладна тлумачыцца, чаму і за што мы павінны дзякаваць Богу: „Належна і праведна Цябе ўсхваляць, Табе пакланяцца на ўсякім месцы валадарства Твайго... Ты зь нябыту да існаваньня нас паклікаў... Ты няспынна ўсё рабіў, пакуль нас на неба прывёў і будучае валадарства падараваў нам... За ўсё гэтае дзякуем Табе, за ўсё ведамае і няведамае”.


Шчасьлівы той, у каго ўдзячнае сэрца, бо на ім збудуцца словы Хрыста: „Хто мае, таму будзе дадзена і пабольшае” (Мацьв. 13, 12).