Сёлета мы ізноў разьвітваемся са Старым і сустракаем Новы год.

Сьвяткаваньне Новага году мае доўгую гісторыю, але сэнс сьвята захоўваецца праз стагодзьдзі. Ужо 165 гадоў перад Раством Хрыстовым Юда Макавей устанавіў сьвяткаваньне Новага году пад назовам „сьвята аднаўленьня”. На працягу васьмі дзён яўрэі не працавалі, упрыгожвалі хаты і вечарамі запальвалі мноства лямпаў, ад чаго старажытны яўрэйскі гісторык Язэп Флявій назваў яго „сьвятам агнёў”. „Наступіла сьвята аднаўленьня і была зіма”, — пісаў евангеліст Яан. На самай справе была зіма ў пераносным і ў сапраўдным сэнсе, бо навагоднія агні і фэервэркі не былі ў стане сагрэць чалавечае сэрца, ні тым болей абнавіць яго.

Традыцыйна, разьвітваючыся са Старым і сустракаючы Новы год зь сям’ёю або зь сябрамі, выпадала-б пабыць крыху сам-насам са сваім сумленьнем, падсумаваць мінулае і скласьці нейкі плян на будучыню. Калі канчаецца чарговы этап у жыцьці і мы адчыняем дзьверы ў Няведамае, неабходна прааналізаваць свае ўчынкі і намеры ў сьвятле прамінаньня, мацней асэнсаваць сваю лучнасьць зь Вечнасьцяй. Якраз на парозе Новага году варта застанавіцца над тым, як абнавіць сваё жыцьцё, каб наступны год пражыць больш разумна і плённа. Чарговы адрэзак часу сам па сабе ня можа прынесьці нечага новага і лепшага, калі чалавек не спрабуе стрэсьці зь сябе старое і аджытае. Калі чалавек сустракае Новы год правяраючы мінулае і жадаючы ўнутранага абнаўленьня, гэта добрае жаданьне.

Аглядаючыся назад усе мы бачым, што ёсьць у чым каяцца і, адначасова, за што дзякаваць Богу. Колькі рэчаў мы занядбалі з прычыны бездапаможнасьці, ляноты або злой волі, колькі разоў паступілі неразумна, маладушна і нягодна. Адначасова, неаднойчы маючы магчымасьць зрабіць дабро, пайшлі мы за голасам уяўнага дабра і самалюбнага сэрца. Рупячыся ў першую чаргу пра „хлеб свой надзённы” жылі і паводзілі мы сябе так, як быццам бы сонца мела ніколі не зайсьці. Вось таму ў навагоднім малебне Царква заклікае маліцца, „каб не палічаны нам былі незьлічоныя беззаконьні і не адплачана нам было паводле злых дзеяньняў, але каб дараваны былі грахі нашы сьведамыя і нясьведамыя”.

Напэўна ёсьць у нас за што дзякаваць Богу! Несумненна, Бог сапраўды бласлаўляў усё, што карыснае і высакароднае, дароўваў неабходнае для нашага канчатковага дабра, якога часта мы самі не ўсьведамляем. Бог пакідае за сабою права ўжыць найбольш адпаведныя сродкі ў найбольш адпаведны час. Хаця ня ўсё ў прыватным і працоўным жыцьці адбылося гэтак, як нам хацелася-б, але-ж магло быць і горш. Бясконца зайздросьцячы суседу, што ў яго нават трава больш зялёная, варта ўсьведаміць сабе, што заўсёды будзе нехта здаравейшы, шчасьліўшы, багацейшы за нас, а з другога боку трэба бачыць, колькі вакол нас людзей яшчэ больш хворых, няшчасных і бедных. Не падлягае сумневу, што яшчэ адзін этап жыцьця, званы умоўна годам, мы атрымоўваем як падарунак. Аб гэтым гаворыцца ў прытчы пра смакоўніцу. Яна чарговы год не дала пладоў і належала яе сьсячы, аднак гаспадар кажа: „Пачакай яшчэ год, пакуль акапаю яе і абкладу ўгнаеньнем. Хто ведае, можа тады прынясе плады?” Гэта сапраўдны падарунак, якога маглі мы не атрымаць, бо мінулы год для многіх быў апошнім, а нам, бы евангельскай смакоўніцы, дадзена толькі адтэрмінаваньне непазьбежнага прысуду. Ня ўсё разумеючы з таго, што здарылася і тым болей ня ведаючы, што здарыцца, зь верай і надзеяй трэба даручыць сваю будучыню Богу. Некалі кароль Вялікабрытаніі сказаў: „Папрасіў я вартавога, які стаяў ля дзьвярэй Новага году: дай мне сьвятло, каб упэўнена і бясьпечна ўступіць мне ў Невядомае, а той адказаў: улажы руку тваю ў руку Божую і гэта будзе лепшае за сьвятло і больш надзейнае за зьведаны шлях”.

У адной старой казцы спыталіся нейкага мудраца: „Які найважнейшы час у жыцьці? Хто для нас павінен быць найважнейшым чалавекам? Які паступак трэба зьдзейсьніць перш за усё?” І адказ быў учынак: „Найважнейшы час у жыцьці — гэта цяперашні момант, бо мінулае ўжо адышло, а будучае яшчэ не наступіла. Найважнейшым чалавекам павінен быць для цябе той, які зараз побач з табою і якому ты можаш зрабіць дабро або зло. Найважнейшы ўчынак — у гэты момант гэтаму канкрэтнаму чалавеку даць усё, што ты можаш даць”.

Уступім у Новы год з адказнасьцяй, натхненьнем і рашучым намерам адмовіцца ад дрэннага і працягваць добрае ва ўсім, што даручана нам і да чаго мы пакліканы. Усім нам трэба і далей працаваць дзеля будучыні без высакамоўных лёзунгаў і радаснай статыстыкі, са штодзённай, ананімнай сумленнасьцяй. Хай ня будзе нават велічных посьпехаў у ажыцьцяўленьні велічных ідэяў, але проста нармальнасьць ва ўсіх сфэрах жыцьця.

Уступім у Новы год зь дзіцячай верай і надзеяй, якія перавышаюць усякі розум і якія зь непахіснай упэўненасьцяй дазваляюць сказаць: „Хай будзе воля Твая, як у Небе, гэтак і на Зямлі”.

Напярэдадні Раства Хрыстовага — Калядаў, калі мы маем сустрэць уцялесьненага Сына Божага — Царква кранальна і ўдумліва прыгадвае ўсіх тых, хто сваё цела, сваё жыцьцё далі, каб нарадзіўся Збавіцель. Нядзеля перад Раством Хрыстовым — сьвята продкаў Гасподніх. Кожны з нас нясе ў сваім целе, у сваёй душы ўсё мінулае чалавечага роду. І Хрыстос, які стаў чалавекам, успрыняў Сваю чалавечнасьць ад сваіх продкаў, ад усіх, хто да Яго жылі на Зямлі.

Такім чынам у нашых целах і душах жыве ўся гісторыя чалавецтва. Хрыстос, прымаючы чалавечае цела, не выбіраў зь мінулага толькі справядлівых і сьвятых, але такіх, якімі людзі былі. Сярод многіх імён у евангельскім чытаньні гэтай нядзелі згадваюцца Аўраам, Ваоз, Давід, Раваам, Амон, Авуд, Елеазар, Якуб і Язэп. Ня ўсе яны былі сьвятыя, але варта адзначыць, што прабіваліся праз грэх і чалавечыя слабасьці, шукалі сьвятла і праўды ў жорсткіх рэаліях часоў, у якіх ім прыйшлося жыць. І зь імі сапраўды быў Бог, Які ніколі не пакідае грэшніка, Якога не палохае ніякая няпраўда.

Успамінаючы сёньня ўсё мінулае чалавецтва, усіх тых людзей, якія з тысячагодзьдзя ў тысячагодзьдзе ўткалі цела і чалавечнасьць Хрыста, успомнім іх пабожнай і падзячнай думкай. Успомнім таксама ўсіх тых, хто былі нашымі продкамі, вядомых і невядомых, тых, якімі ганарымся і тых, якіх саромімся. Калі ў адным стагодзьдзі ў сярэднім тры пакаленьні і калі-б пачаць вылічваць колькі ў нас продкаў дык атрымаецца наступнае: двое бацькоў, чатыры бабкі і дзяды, восем прабабак і гэтак далей. Атрымоўваецца, што нашы гены мы атрымалі ад некалькіх дзесяткаў мільёнаў чалавек. Мы нічога пра іх ня ведаем, але яны сфармавалі мову, на якой мы думаем, якой выказваем свае перакананьні, на якой мы выхаваны. Мы ў значнай ступені атрымалі ад іх наш характар, здольнасьці і зацікаўленьні.

Хрыстос Сваёй чалавечай сьвятасьцяй апраўдаў усіх тых, хто быў Яго целам і крывёю. І кожны з нас пакліканы сваім жыцьцём, творчасьцяй і барацьбой, празь перамогі і паразы, імкнучыся да богаадданасьці і сьвятасьці, ня толькі сябе збавіць, апраўдаць ня толькі сваё тымчасовае прабываньне на Зямлі, але і апраўдаць жыцьцё тысячагодзьдзяў, якія атрымалі працяг у нашым целе і душы.

Кожны, хто прабіваецца да сьвятасьці, хто ператвараецца ў Храм Духа Сьвятога, хто сапраўды гэтак аб’ядноўваецца з Хрыстом, што становіцца часткай Яго Найчысьцейшага Цела, усякі, хто становіцца сынам або дачкою жывога Бога — той збаўляе, апраўдвае, услаўляе, асэнсоўвае жыцьцё і лёс усіх тых, чыім насьледнікам ён зьяўляецца ў сваёй чалавечнасьці.

Вось таму ўдумаемся ў радаслоўную Хрыста: усё гэта былі жывыя людзі, зь целам і крывёю, неаднойчы цяжка выпрабаваныя жыцьцём, а неаднойчы шчасьлівыя. Усе яны жывуць у цудзе Хрыстовага чалавецтва! Ён усё мінулае ў гэтай радаслоўнай гэтак асьвяціў, што ўсе без выключэньня сталі сваімі, роднымі Богу.

І мы таксама можам сваім жыцьцём, сваёй працай, натугай, імкненьнем да Бога, журбой за Ім, барацьбой за Яго, за Яго перамогу ў нас, асэнсаваць і апраўдаць усё мінулае нашага роду і прынесьці гэта Богу як дар. Самі, стаўшыся блізкімі Яму, можам зрабіць роднымі Богу таксама тых, якія можа не хацелі Яго ведаць, ня верылі ў Яго або адступілі і адракліся ў засьляпленьні свайго сэрца.

Такі роздум над супольнасьцю чалавечых лёсаў можа стаць натхненьнем у нашым жыцьці. Можа гэта прагучыць празьмерна пафасна, але мы жывём ня толькі для сябе, нават ня толькі для бліжняга, для тых, каго любім, нават не для ворагаў, але для ўсяго чалавецтва, а затым і для ўсяго лёсу сусьвету. Слава Богу, што Ён гэтак нам давярае і такі вялікі ды цудоўны лёс даручыў нам.

 

Штогод Праваслаўная Царква і ўсе хрысьціяне адзначаюць вялікае, радаснае сьвята Раства Хрыстовага — Каляды. У гэтыя сьвяточныя дні ўсіх нас ахоплівае атмасфэра здарэньня поўнага невыказнай і незвычайнай чароўнасьці, узьнёслай дабрыні, настрой задуменнасьці над жыцьцём і нядоўгавечнасьцю. Больш чымсьці калі-небудзь адчуваем блізкасьць Бога, Яго прысутнасьць сярод нас, нашу еднасьць з Хрыстом і з усімі людзьмі. Яшчэ раз маем магчымасьць перажыць тайну зьяўленьня Бога ў целе, бо ў гэтым здарэньні ўсё таямнічае: Бясконцы нараджаецца, Вечны ўвасабляецца, Усемагутны зьніжаецца да вобразу слугі...

Чаму-ж гэтак нас хвалюе евангельскае апавяданьне пра Дзіця, якое нарадзілася ў ясьлях у халодную віфлеемскую ноч? Чаму асабліва блізкія чалавечаму сэрцу якраз Каляды? Мабыць між іншым таму, што ў гэты асаблівы дзень прабуджаюцца ў нас успаміны бесклапотнага дзяцінства. Ажываюць знаёмыя, але інакш успрыманыя вобразы: ёлка, запах сена на стале, скрыпеньне сьнегу пад палазамі саняў па дарозе ў царкву, непаўторны смак куцьці згатаванай рукою маці, якой у многіх ужо няма. Звычайнымі словамі цяжка выказаць настрой вячэры і калядных дзён. Вось таму гэта перш за усё сьвята дзяцей і тых, у каго захавалася чульлівае, добрае сэрца.

У гэтую непаўторную ноч, калі ўдзельнічаем у каляднай багаслужбе, усім нам патрэбна перш за ўсё прастата. Толькі той, хто мае вочы дзіцяці, здольны штогод захапляцца і радавацца Віфлеемскім Цудам і зразумець тайну, перад якой бясьсільнее розум і якая даступная толькі веры. Чым мы павінны радавацца? Тым, што як гаворыць прарок Ісаія „дзіця нарадзілася і Сын дадзены нам”. Але ці-ж ня кожны дзень, ня кожную мінуту родзяцца дзеці? Так, кожныя народзіны — гэта прычына радасьці і надзеі перш за ўсё для бацькоў, але таксама кожнае народжанае на зямлі дзіцё зьяўляецца знакам таго, што Бог яшчэ канчаткова не ўсумніўся ў чалавека. Аднак Дзіцё, якога народзіны ўспамінаем у гэтую ноч, выклікае асаблівую надзею і радасьць, бо, як гаворыць апостал, „зьявілася ласка, якая нясе збаўленьне ўсім людзям”. Усе гэтыя прычыны для радасьці выказаны ў першым калядным пасланьні накіраваным да пастухоў: „Ня бойцеся! Вось я абвяшчаю вам вялікую радасьць, што будзе ўсім людзям. Бо цяпер нарадзіўся ў горадзе Давідавым Збавіцель, Які ёсьць Хрыстос Госпад. І вось вам знак: вы знойдзеце Дзіця ў пялёнках лежачага ў ясьлях” (Мацьв. 2, 10-12). У гэтых словах зьмешчаны ўвесь парадокс Раства Хрыстовага! Чаго толькі не спадзяваліся ад гэтых народзін: радасьці, міру, справядлівасьці, збаўленьня. І раптам стаем перад Дзіцём у ясьлях, перад слабасьцяй і беднатой, якой ніхто ня мог сабе ўявіць. Мір і справядлівасьць сьвету прынёс той, каму нават не знайшлося месца пад дахам. „Бог, — пісаў апостал Павал, — абраў дурноту гэтага сьвету, каб засароміць мудрых, абраў млявае гэтага сьвету, каб засароміць дужасьць” (1 Кар. 1, 27). Што для сьвету можа быць большым глупствам за бед- насьць і бездапаможнасьць дзіцяці?

У гэтым парадоксе, поўнай пераацэнцы чалавечых каштоўнасьцяў і лёгікі тым болей выяўляецца рэальная і немінучая сіла Раства Хрыстовага. Прадказаны прарокамі і выгляданы стагодзьдзямі прыход Збавіцеля — гэта гістарычны факт. Ён наступіў тады , „калі наступіла паўната часу” (Гал. 4, 4), калі дасьпела ў людзях неадольная прага вызваленьня ад грахоў і сьмерці. Сын Божы, „адбітак Хвалы Айца і адлюстраваньне Ягонай Істоты” (Яўр. 1, 3), прыходзіць да тых, якіх стварыў на свой вобраз і падабенства. Прыйшоў, як сапраўднае сьвятло, да людзей „акунутых у цемру і змрок” (Пс. 106, 10). Свой лёс пажадаў Ён спалучыць зь лёсам кожнага з нас, асабліва прыніжаных, пакрыўджаных і загубленых у сьвеце. Зьніжаючыся да чалавечай меркі Ён стаўся бачным знакам Божай любові да стварэньня, знакам чалавечай велічы і велічы яго пакліканьня. Прыйшоў, каб ачысьціць і падняць да Сваёй меры тое чалавечае падабенства, прыпадабняючыся да нас ва ўсім, акрамя грэху. Інакш кажучы: выйшаў насупраць нас, нашай нязначнасьці, каб вярнуць боскую годнасьць чалавеку.

У сьвеце, дзе панавалі грэх і сьмерць, Ён пастанавіў абясшкодзіць джала сьмерці. Быў Царом Славы, аднак стаўся падданым імпэратара, каб паказаць, што наша сапраўдная Айчына — у небе. Навучаў у невялікай Палесціне , але Ягоная навука ператварыла ўвесь сьвет. Увасабляў ідэал чалавечай годнасьці, аднак спазнаў прыніжэньне, няславу і ганебную сьмерць. У непраўдападобным спалучэньні супярэчнасьцяў: у царскай годнасьці і ў вобразе слугі, у прыняцьці на сябе грахоў сьвету і ў добраахвотнай канчыне з рук тых, каго ўзьлюбіў, мы ў Хрысьце бачым і ясьней разьмяжоўваем праўду і беззаконнасьць, годнасьць і прыніжэньне, жыцьцё і сьмерць. Таму гэтак блізкі і дарагі нашаму сэрцу чароўны вобраз увасобленага Сына Божага, што „дзеля нас і дзеля нашага збаўленьня” стаўся безабаронным дзіцём, не перастаючы быць Богам.

Тым ня менш зараз, як і ў тую віфлеемскую ноч, сьвет ставіцца да Хрыста неаднолькава. Ёсьць людзі, якія шчыльна замыкаюць дзьверы сваіх сэрцаў, дзе духоўнае жыцьцё замерла. Ёсьць іншыя, якія зь дзіцячай верай, бяз доказаў і сумненьняў прымаюць радасную вестку пра Раство Хрыстовае. Яшчэ іншыя, бы магі з Усходу, ідуць насустрач Хрысту, паверыўшы ў выніку карпатлівых досьледаў. Бываюць таксама людзі быццам Ірад. Яны гатовы змагацца нават з Богам. Яны тайна вераць, але яўна ненавідзяць. Ёсьць яшчэ і такія, якіх, мабыць, усё больш: для іх абыякавае ўсё, акрамя зьнешняй традыцыі: акрамя падаркаў, ёлкі, сьвяточнага стала.

Хай для ўсіх будуць гэта блаславёныя дні, нагода да выяўленьня сямейных сувязяў, сьцішэньня заган, дні павагі і згоды. Хай сярод штодзённай мітусьні дойдзе да нашай сьвядомасьці адна асноўная, вялікая і збавіцельная праўда, што „так Бог узьлюбіў сьвет, што Сына Свайго Адзінароднага даў, каб кожны, хто ў Яго верыць, не памёр, але меў жыцьцё вечнае”. Амін.

 

У другім разьдзеле Евангельля паводле Мацьвея гаворыцца пра ўцёкі сьвятой сям’і ў Егіпет, пра спробы Ірада забіць Ісуса і перабіцьцё малалетніх дзетак у Віфлееме. Такім чынам ад самога свайго нараджэньня Хрыстос сустрэўся зь небясьпекай і ненавісьцяй. З часу, калі праведны Сімяон прадказаў: „Вось ляжыць Ён на ўпадак і паўстаньне многіх... і на знак Якому працівіцца будуць”, Хрыстос сапраўды зьяўляецца аб’ектам любові і ненавісьці, спрэчак і рознагалосьсяў. Ягонай місіі спрабавала перашкодзіць зямная ўлада, афіцыйныя ўстановы і чалавечая зайздрасьць. Аднак Божая воля і пляны выканаліся насуперак чалавечым меркаваньням . Хрыстос пасяліўся у Назарэце, дзе, як гаворыцца ў Евангельлі, „рос розумам і ўзростам ды ў ласцы ў Бога і людзей” .

Пасьля Калядаў, калі яшчэ захоўваецца ўзьнёслы, сьвяточны настрой, выпадала-б задумацца: якое значэньне мае ня толькі для нас, але і для ўсяго сьвету Раство Хрыстовае? Якім быў сьвет да Хрыста, якім стаўся пасьля яго і якім быў-бы без Хрыста?

Да Хрыста чалавецтва ня ведала, якая сапраўдная мэта чалавека і якія яго заданьні. Апісваючы тагачасны быт апостал Павал заявіў: „Аб тым-жа, што яны робяць тайна, проста сорамна гаварыць”. Распуста была ня толькі ўзаконена, але і ўсхвалялася. Сёньня цяжка сабе ўявіць, што грэкі і рымляне шанавалі агонь, душы продкаў і статуі кесараў. Культурныя егіпцяне шанавалі быка і ката, а гіндусы — агонь. Выдатныя людзі старажытнасьці: Арыстоцель, Платон, Сафокл, Гарацый і Вергілій усьведамлялі тупіковасьць сытуацыі. Платону прыпісваюцца словы: „Ня ведаю, адкуль іду, ня ведаю, хто я, ня ведаю, куды іду. Ты, Няведамая Істота, зьлітуйся нада мною”. Ці-ж не адчуваецца ў гэтых поўных роспачы словах журба людзкой душы за Хрыстом? Калі ўсьведамім сабе гэты стан бязвыхаднасьці і суму, тады зразумеем, якое значэньне для сьвету мела нараджэньне Хрыста. Каб пералічыць, які ўплыў мела хрысьціянства на лёсы ўсяго чалавецтва, трэба было-б напісаць некалькі тамоў. Уплыў на мараль, эканоміку, мастацтва і асьвету немагчыма не заўважыць.

Зерне шматлікіх дабрадзейнасьцей засеяла толькі хрысьціянства. Яно ўзвяло на п’едэстал унутраную чысьціню, братэрскую любоў, растлумачыла сэнс пакутаў і вартасьць жыцьця, а таксама сэнс беднасьці, унесла лад у сямейнае жыцьцё, вярнула раўнапраўе жанчынам і прынамсі тэарэтычна асудзіла нявольніцтва.

Для хрысьціяніна не было „грэка і яўрэя, нявольніка і свабоднага, мужчыны і жанчыны”. З прыходам хрысьціянства зьмяніліся адносіны да пераможаных ворагаў, да даўжнікоў, старых, інвалідаў і невылечна хворых. Хрысьціянства прынесла ў быт небывалую дагэтуль чалавечнасьць, спагаду, міласэрнасьць і дбайнасьць пра іншага чалавека. Хрысьціянству заўдзячваем асноўныя падставы дзяржаўнага ладу: сумленнасьць, мараль і пачуцьцё абавязку, якіх дзяржава ня ўмее навучыць, бо яна толькі ўмее караць злачынствы. Хрыстос стаўся чалавекам, каб мы маглі стаць падобнымі на Яго. Бог стаўся чалавекам, каб чалавек дзякуючы ласцы стаўся богам...

Назіраючы за сучасным чалавецтвам і падзеямі ў сьвеце мы вымушаны канстатаваць, што хрысьціянства ня поўнасьцю адабратварыла сьвет і яго запаветы не заўсёды выконваюцца.

Аднак ці хрысьціянства ў чым-небудзь вінаватае, калі на працягу доўгай гісторыі намінальнага, спадчыннага хрысьціянства Хрыстос як Збавіцель быў сьведама выціснуты з грамадзкага і сямейнага жыцьця, а таксама адкінуты чалавечай адзінкай. Сымбалем гэтага можа быць паказальны факт, што ў Амэрыцы ўсё часьцей сьвяточны перыяд перад і пасьля Раства Хрыстовага называецца „сізон аф грітінгс” — сэзонам віншаваньняў. Ці-ж можна вінаваціць лекара за пашырэньне і паскарэньне хваробы, калі сам хворы ня лічыць сябе хворым і адмаўляецца прымаць прадпісанае яму лякарства? Ці можна абвінавачваць мыла ў тым, што не зважаючы на яго дабратворнае ўзьдзеяньне большасьць людзей усё яшчэ ходзіць бруднымі? Калі мы бачым у сабе саміх і вакол сябе мноства зла, варта памятаць, што без Хрыста і хрысьціянства напэўна было-б яшчэ горш. У гэтым асноўнае значэньне для сьвету віфлеемскага цуду — нараджэньня Ісуса Хрыста.

Ён далей збаўляе ня цэлымі нацыямі і краінамі, але аддзельнымі душамі, якія зьвяртаюцца да Яго за дараваньнем правінаў. Хрыстос далей здольны сустракаць нас на жыцьцёвым шляху, закранаць наша сумленьне, памяць, розум, волю і пачуцьці. Ён далей застаецца адзіным шляхам да Айца і божым жыцьцём у верніках. Ён і сёньня верны свайму абяцаньню: „Хто выконвае запаветы Мае і любіць Мяне, таго ўзьлюбіць і Айцец Мой, і Я ўзьлюблю яго і зьяўлюся яму Сам”.

 

Згодна з храналёгіяй падзеяў, у 1-м разьдзеле Евангельля ад Марка гаворыцца пра Яана Хрысьціцеля. „І выходзіла да яго ўся краіна юдэйская і ерусалімцы, і хрысьціліся ад яго ў рацэ Ярдан, спавядаючыся з грахоў сваіх... і заклікаў народ: рыхтуйце дарогу Госпаду, простымі рабеце сьцежкі Яго... І прапаведаваў кажучы: ідзе за мною Дужэйшы за мяне, у Якога я няварты нахіліўшыся разьвязаць рамень абутку Яго. Я хрышчу вас вадою, а Ён будзе вас хрысьціць Духам Сьвятым”.

У царкоўнаславянскай мове Яан называецца Прадцечам — папярэднікам. У 15-ы год імпэратара Тыверыя — як чытаем у Евангельлі — на зялёных берагах Ярдану зьявіўся аскет званы „дзікім чалавекам”. Ён ня стрыгся і адзяваўся ў зьвярыныя скуры. Ягоны голас гучэў над натоўпам: ён заклікаў да раскаяньня, асуджаў заганы і дамагаўся справядлівасьці. „Ужо і сякера ля караня дрэва ляжыць: усякае дрэва, якое не прыносіць плоду добрага, зрубаецца і кідаецца ў агонь”. Плодам ён называў карэнную зьмену жыцьця: мытнікам раіў ня браць зь людзей звыш таго, што прызначана ім, жаўнерам — нікога ня крыўдзіць і задавальняцца сваёю платай, а таму, хто мае дзьве вопраткі — хай адну дасьць таму, хто ня мае ніводнай. Маральнае перараджэньне ён аб’явіў шляхам да свабоды. Прадстаўнікам афіцыйнай рэлігіі ён мужна заявіў: „Плод ехідніны: хто перасьцярог вас, каб уцякаць ад будучага гневу?” Бязьлітасная сякера была паднятая над рэлігійным нацыяналізмам і пачуцьцём выключнасьці. Ніхто ня можа сябе лічыць абранцам Божым, калі ягонае жыцьцё і характар нязгодны з Божымі законамі. Яан не паўстрымаўся нават ад крытыкі цара Ірада Антыпы за ягоную жаніцьбу з жонкай свайго брата. Бог не пасылае сваіх пасланьнікаў, каб лісьлівілі і паддобрываліся людзям, умацоўваючы іх у фальшывым перакананьні аб сваёй правільнасьці. Празь некалькі гадоў, калі сінедрыён забараніў ім прапаведаваць, у такім-жа духу Пётр ды іншыя апосталы заявілі: „Больш трэба слухацца Бога, чымсьці людзей” (Дзеі. 5, 29).

У гісторыі Царквы вядомы людзі, якія пайшлі за іхным прыкладам. Сумленьне і вернасьць праўдзе не дазволілі ім пайсьці на кампраміс са злом нават пад пагрозай сьмерці. Мужнасьць можа быць этычная або фізычная, але заўсёды гэта нейкая якасьць духу, якая спрычыняе, што чалавек сустракае небясьпеку і цяжкасьці рашуча і бяз боязі. Несумненна такім быў сьв. Яан Залатавусны, які мужна змагаўся з немаральнасьцяй, не пабаяўшыся нават асудзіць разбэшчанасьць імпэратарскага дому.

Калі Марцін Лютэр прадпрымаў сваю важную паездку ў Вормс, ён сказаў сваім аднадумцам: „Вы можаце ад мяне спадзявацца ўсяго акрамя страху і адрачэньня... Я ня буду ўцякаць і не адмоўлюся ад сваіх слоў”. Калі ён апынуўся перад імпэратарам і ад яго сталі патрабаваць адмовіцца ад сваіх поглядаў, Лютэр, склаўшы рукі, заявіў: „Я не магу пакарыцца перад кансыліумам або папам, бо яны часта памыляліся. Маё сумленьне —палоньнік Божага Слова... на гэтым я стаю і не магу інакш... Памажы мне, Госпадзе”. Гэты рэфарматар выступіў супраць папы, а біскуп Фішэр і канцлер Томас Мор — наадварот. Яны мужна супрацівіліся каралю Генрыху і яго разрыву з Ватыканам і за тое, што засталіся вернымі сваім перакананьням, прынялі пакутніцкую сьмерць. За тое, што ня быў „трасьцінай, што хістаецца на ветры”, за сваю бескампраміснасьць у барацьбе са злом, раней за іх заплаціў пакутніцкай канчынай Яан Хрысьціцель.

Кампрамісам наагул называецца частковае адмаўленьне ад прынцыпу дзеля дасягненьня дамоўленасьці і згоды. На гэтым асноўваецца дыпляматыя, якая патрабуе элястычнасьці і ў другарадных справах можа быць пахвальная. Людзей здольных на кампраміс паважаецца як дальнабачных палітыкаў, але з другога боку не заўсёды і не ва ўсім можна пайсьці на кампраміс. Евангельскае тлумачэньне кампрамісу ў справах веры адназначнае — гэта духоўная здрада: „Хай слова вашае будзе так — так, не — не, а што звыш гэтага — ад д’ябла”. Бескампрамісныя людзі не выклікаюць і ня могуць выклікаць прыхільнасьці да сябе. Лепш і спакайней жывецца тым, хто ўмее своечасова зьмяніць партыйны білет на малітоўнік, хто дзеля карысьці і кар’еры гатовы ня толькі зьмяніць погляды ды ідэалы, але гатовы на любы кампраміс, аднак усё роўна пашана належыцца тым, што маюць непахісныя ідэалы і перакананьні. Гераічнае спаборніцтва Майсея з фараонам дае нам клясычны прыклад спакусы, зьвязанай з дасягненьнем кампрамісу. Фараон гатовы быў адпусьціць яўрэйскі народ, аднак зь некаторымі агаворкамі, напрыклад, пакінуць у Егіпце іхныя статкі. Майсей разгадаў спакусьлівыя прапановы фараона і яго адказ быў кароткі і рашучы: „Не застанецца ні капыта”. Толькі прынцыповыя, стойкія людзі гатовы супрацьстаяць асяродзьдзю. Маюць яны ворагаў і пагражае ім небясьпека, аднак ня дбаюць пра пахвалу з боку іншых і блізарукую карысьць ад падтакваньня людзям магутным і ўплывовым. Толькі такія людзі здольныя ажыцыцявіць сваё пасланьніцтва і адстаяць ідэю, у якую вераць.

Царква шануе Яана, як апошняга старазапаветнага пророка, Папярэдніка і Хрысьціцеля Гасподняга. Адначасова перад сьвятам Богаяўленьня напамінае вернікам жывыя, заўсёды актуальныя рысы ягонага характару, як тое, чаго не хапае нам і чаго можна ў Яана Хрысьціцеля павучыцца.

 

У памяць хрышчэньня Ісуса Хрыста ў рацэ Ярдан і дзеля падкрэсьленьня значнасьці гэтай падзеі, Праваслаўная Царква адзначае вялікае сьвята Богаяўленьня, Хрышчэньня Гасподняга, званае таксама Вадохрышчам. Сярод шматлюднага натоўпу, які з рук Яана прымаў абрад хрышчэньня ў знак раскаяньня і ачышчэньня, да прарока ціха наблізіўся Хрыстос. Гэтая сцэна цудоўна прадстаўлена на карціне Аляксандра Іванова „Яўленьне Хрыста народу”. Яан, які чуў пра Хрыста, але ніколі яго ня бачыў, адразу адчуў, што стаіць перад ім незвычайны чалавек. „Я павінен хрысьціцца ў Цябе”, — вырвалася зь ягоных вуснаў. Аднак Ісус не жадаў вылучацца сярод іншых і настойваў на хрышчэньні. Такім чынам ён, як бязгрэшны, паказаў грэшнікам шлях да Бога, які пачынаецца з ачышчальнага раскаяньня: „Гэтак трэба нам выканаць усякую праўду” і Яан з пачуцьцём уласнай нягоднасьці усё-ж ахрысьціў Хрыста. Гэта была адна з тых сымбалічных сустрэч, калі насустрач сябе сталі два сьветы. Пустэльнік у зьвярыных скурах, з пачарнелым ад сонца змораным тварам, зь ільвінай грывай валасоў увасабляў цярністы шлях пошукаў дахрысьціянскага чалавецтва. Новае-ж адкрыцьцё Бога прыносіў няведамы дасюль Цясьляр у простай вопратцы галілейскага рамесьніка. Апошні старазапаветны прарок працягнуў руку над заснавальнікам Новага Запавету. У той час Дух Сьвяты ў вобразе голуба апусьціўся зь нябёсаў і з вышыні прагучэў голас Айца: „Ты — Сын Мой улюбёны, Якому спагадаю”. Вось таму Хрышчэньне Гасподняе называецца Богаяўленьнем, аб’яўленьнем Сьвятой Тройцы.

Сьвятое Хрышчэньне — гэта сьвята ўцялесьненага Слова, якое прыняло чалавечае цела і натуру ва ўсёй праўдзе, не пазьбягаючы нічога. Сын Божы стаўся нашым братам бязь ніякіх прывілеяў. Ён прыняў звычайнае ў сваім народзе імя, выконваў звычайную прафэсію нічым не зьвяртаючы на сябе ўвагу. Хрышчэньне зьяўляецца аднак пачаткам новага этапу ў Ягоным жыцьці. У той дзень Ён быў прадстаўлены сьвету Айцом як Збавіцель, які выступае і дзейнічае ў імя Айца. Гэта пачатак Яго публічнай дзейнасьці.

Сьвята Богаяўленьня зьвяртае ўвагу на першае зь сямі таінстваў — Сьвятое Хрышчэньне. Вадзяное хрышчэньне зьяўляецца знакам прыналежнасьці да Царквы гэтак, як з часоў Аўраама абразаньне было знакам прыналежнасьці да выбранага Богам народу. Значэньне хрышчэньня падкрэсьліў сам Хрыстос у гутарцы зь Нікадзімам: „Калі хто не народзіцца з вады і Духа, ня ўвойдзе ў Царства Божае”. Паводле Сьвятога Пісаньня, хрышчэньне ачышчае з ранейшых грахоў, апраўдвае і асьвячае, духоўна адраджае і далучае да царкоўнага арганізму — Цела Хрыстовага. Праз гэтае таінства чалавек прышчапляецца да Хрыста, як ветка да пня дрэва. Гэтаму акту як неабходная ўмова спадарожнічае вера ў Хрыста, гатоўнасьць і рашучасьць жыць у дабрадзейнасьці і чысьціні. Факт духоўнага адраджэньня вельмі вобразна адлюстроўвалі старажытныя абрады хрышчэньня. Падыходзячы да хрысьцільні чалавек — кім бы ён ня быў — скідаў зь сябе вопратку, зброю і ўсе адзнакі сваёй пазыцыі ў грамадзтве. Такім чынам ён скідаў зь сябе „старога чалавека”, адракаўся ад усяго дрэннага ў ранейшым жыцьці. Акунаючыся ў ваду ён паміраў для грэху і выходзячы зь яе ўваскрасаў для новага жыцьця. З моманту хрышчэньня ішоў у жыцьцё, каб выканаць Яго запаветы і быць Яго сьведкам. Апрануўшыся ў белую кашулю, сымбаль чысьціні і нявіннасьці, чалавек браў на сябе абавязак сапраўды пачаць новае жыцьцё.

На жаль, вельмі часта хрышчэньне застаецца пустым знакам. Пры хрышчэньні немаўлятка хросныя бацькі фармальна бяруць на сябе абавязак укласьці веру ў душу дзіцяці, аднак вельмі часта яе ня маюць ні самі хросныя, ні родныя бацькі. Яны таксама некалі былі ахрышчаны, але хрышчэнская вада даўно высахла і белая кашуля даўно пачарнела.

У сьвята Богаяўленьня двойчы практыкуецца звычай асьвячэньня вады. Заклікаючы Сьвятога Духа сьвятар просіць ад імя ўсіх вернікаў, каб „зышло на ваду блаславенства Ярданава, каб яна паслужыла асьвячэньню, аздараўленьню душ і целаў і на ўсякую паасобную просьбу”. Звычай асьвячэньня ёю дамоў ператвараецца ў сямейную ўрачыстасьць.

Такім чынам у дзень Хрышчэньня Гасподняга ёсьць яшчэ адна нагода лепш асэнсаваць значэньне сьвята, значэньне нашага ўласнага хрышчэньня і ўсю глыбіню нашага богаадступніцтва.

 

У нядзелю пасьля Богаяўленьня чытаецца фрагмэнт 4-га разьдзелу Евангельля паводле Мацьвея пра пачатак навучаньня Ісуса Хрыста. Невыпадкова пачатак місіі Хрыста ў сьвеце быў зьвязаны з Галілеяй і ваколіцамі Генісарэцкага возера — адным з найпрыгажэйшых куткоў зямлі. Вестка пра Царства Божае павінна была ўпершыню прагучэць не ў запыленых вялікіх гарадах, поўных мітусьні і шуму. Евангельскія словы прагучэлі на фоне пальмаў, вінаграднікаў і квітнеючых садоў, бо прыгажосьць зямлі адлюстроўвае прыгажосьць Неба. Тамашні просты, шчыры, працавіты народ быў найбольш падатлівым грунтам для пашырэньня новай навукі і там упершыню прагучэлі словы „пакайцеся, бо наблізілася Царства Нябеснае”.

„Евангельле Царства” сталася цэнтральнай тэмай Хрыстовай навукі. Усім дзяржавам ды імпэрыям сьвету супрацьпастаўляецца валадарства, якое „ня з гэтага сьвету” і прыносіць на зямлю законы Неба. У адрозьненьні ад зямных установаў — гэта новае жыцьцё чалавечай душы, сьвет, у якім неразьдзельна пануе Бог. Паводле Хрыста, Божае Царства — гэта стан душы асобнага чалавека, сям’і і грамадзтва, прычым гэта ідэальны стан, унутры якога будзе пераадолена ўсякае зло. Слабыя, дыскрымінаваныя і прыгнечаныя атрымаюць паўнату шчасьця ў гэтым новым жыцьці. Тыя, што плачуць — суцешацца, галодныя і сасмаглыя —насыцяцца. Гэта будзе царства, у якім верх возьмуць міласэрныя, міратворцы, чыстыя сэрцам і прасьледаваныя за праўду. Яны дасягнуць вяршыні шчасьця — еднасьці з Богам. Царства Божае не абмяжоўваецца аддзельнай душой: яно непазьбежна ператвараецца ў царства агульначалавечай, духоўнай еднасьці. Гэтую думку проста і ясна выказаў сярэдневяковы аскет Дарафей: „Чым бліжэй радыусы да цэнтру, тым яны бліжэй сябе, чым душы бліжэй да Бога, тым яны бліжэй адна да адной. У цэнтры ўсё зьліваецца ў адно”. Хрыстос сее зерне гэтай еднасьці. Ён стварыў Царкву, якая паступова набліжае людзей да сусьветнага царства. Яно пачалося з малога, але ахопіць усё...

Хрыстос застаў сьвет пагружаны ў цемру грахоў і фальшывых ідэяў. Уцалелыя творы мастацтва, філязофія і літаратура нічога не гавораць пра разгубленасьць і несправядлівасьць, якія характарызавалі антычны сьвет. У яўрэяў нават рэлігійнасьць сфармалізавалася і ператварылася ў абрадавер’е. Каб узварушыць сэрцы, вярнуць сапраўдную шкалу каштоўнасьцяў, адкрыць людзям вочы на Бога, на бліжняга і на вартасьць душы, патрэбна была Нагорная казань. Ніякія праграмы, якія не ператвараюць чалавека ўнутрана, асуджаны на правал, хаця-б зьмяшчалі найпрыгажэйшыя словы. На фоне сучаснай разбэшчанасьці ідэя Царства Божага — відавочная ўтопія, але-ж яна сапраўды запаланіла сэрцы першых хрысьціян. Апостал Павал называў першых хрысьціян сьвятымі і паводле цяперашніх мерак яны напэўна такімі былі. Перамена жыцьця пасьля хрышчэньня была настолькі грунтоўная і шчырая, што філёзаф Тэртульян мог з упэўненасьцяй заявіць: „Мы ня ведаем хрысьціяніна, які быў-бы дрэнным чалавекам, а калі ўжо і знойдзецца такі вырадак, дык ён напэўна толькі прыкідваецца вернікам”. Безумоўна, гэты стан — далёка ня зьдзейсьнены факт. Гэта хутчэй за ўсё ідэал, працяглы працэс, які патрабуе натугі і змаганьня, бо Царства Нябеснае „дасягаецца сілаю” (Мацьв. 11,12). Людзі ніколі не былі дасканалымі, але высокія ідэалы дадзены нам як свайго роду закваска, як патэнцыяльная моц адабратварэньня сьвету. Рост царства справядлівасьці і дабра тармозіць павярхоўнае ўспрыманьне праўды, чалавечую слабасьць і пагоню за тымчасовымі ідэаламі. Людзі схільныя тлумачыць усякае зло вонкавымі прычынамі, але Евангельле пераконвае, што прычына знаходзіцца ў саміх нас. Мы таксама імкнемся да мноства другарадных рэчаў, але Евангельле кажа: „Шукайце перш за ўсё Царства Божага і праўды яго, а ўсё астатняе будзе дадзена вам”.

Панаваньне Божае блізкае, яно набліжаецца, Божае Царства знаходзіцца ў саміх нас. За цану штодзённага павярненьня да Бога мы знаходзім сэнс жыцьця. За цану штодзённага намаганьня запэўніць Богу месца ў нашым жыцьці знаходзім надзею і сьвятло ў нашай шэрай будзённасьці. За цану натугі, каб усё падпарадкаваць Таму, хто зьяўляецца адзіным Валадаром, атрымоўваем моц стацца дзяцьцмі сьвятла.

 

Першая падрыхтоўчая нядзеля перад Вялікім Постам называецца нядзеляй аб Закхеі. У гэты дзень чытаецца ўрывак з 19﷓га разьдзелу Евангельля паводле Лукі, у якім гаворыцца пра раскаяньне мытніка Закхея з гандлёвага гораду Ерыхон. Гэты чалавек нажыў сваё багацьце абдзірваючы і ашукоўваючы людзей. Зьдзерствы мытнікаў былі выявай агульнапрынятага звычаю, тым ня менш грамадзтва пагарджала мытнікамі і ненавідзела іх. Ізаляваныя ад грамадзтва, не дапусканыя нават у сынагогі мытнікі адплачвалі яшчэ большай жорсткасьцю. Закхей усьведамляў сваю нягоднасьць і даўно разважаў, як выправіць прычыненыя людзям крыўды. Калі даведаўся, што непадалёку праходзіць Настаўнік з Назарэту, з прычыны нізкага росту ён узьлез на дрэва, каб прынамсі паглядзець на Ісуса здалёк. Хрыстос ведаў, што разыгрываецца ў душы гэтага чалавека. Калі сустрэліся іхныя позіркі, Ён прамовіў да мытніка: „Закхей, зыдзі хутчэй, бо сёньня трэба Мне быць у тваім доме”. Шмат хто з прысутных абурыўся жаданьнем наведаць дом яўнага грэшніка. Закхей, чалавек пракляты грамадзтвам і з пачуцьцём непаўнацэннасьці быў ашаломлены любоўю і велікадушшам Хрыста. Ён зь нявыказнай радасьцяй прыняў Ісуса і публічна выказаў раскаяньне, якое дасьпявала ў ім даўно.

„Госпадзе, палову маёмасьці маёй аддам бедным, а калі каго чым пакрыўдзіў, аддам учатыракроць” — сказаў Закхей. У адказ ён пачуў словы: „Цяпер прыйшло збавеньне і да гэтага дому, бо і ён — сын Аўраама”.

Ніводнае раскаяньне не бывае сапраўдным, калі за словамі не ідуць дзеяньні. „Хай верне нягоднік заклад і адплаціць за зьдзёртае” (Езек. 33, 15-16), „не ашукоўвайце бліжніх сваіх” (Лев. 25, 14), — гаварылася ў Сьвятым Пісаньні і пра гэтае мусіў ведаць нават мытнік. Закхей не спыніўся на пустой фразе банальнага апраўданьня, якое нічога не каштуе. У адказ на спагадлівае стаўленьне да яго, ён з пачуцьцём вінаватасьці ў даўгу перад людзьмі зьвярнуўся ў першую чаргу да бедных і пакрыўджаных. Вось таму, нават калі ў рамках існуючых законаў мы прычыняем каму-небудзь шкоду, калі пакрыўдзім або ашукаем, недастаткова толькі прызнацца да гэтага і папрасіць прабачэньня, але пажадана па меры магчымасьці кампенсаваць шкоду.

Людзі пераважна сьпяшаюцца з асуджэньнем паводзін і поглядаў іншых, не спрабуючы нават зразумець матываў іхнай іншасьці.

Евангельскі аповед пра мытніка паказвае, наколькі выхаваўчыя падбадзёрваючыя спагада і прабачэньне. Між іншым гэта бачна ў адносінах паміж начальнікамі і падначаленымі. „Ніколі ня радуй гэтак, каб затым мог прыйсьці смутак і ніколі не засмучай гэтак, каб са смутку не атрымалася дабро”, — пісаў швейцарскі філёзаф Ёган Каспар Ляфатэр.

„Лепш, каб цябе падначаленыя любілі, чымсьці баяліся, бо ад боязі родзіцца хлусьня і крывадушнасьць, ад любові-ж — праўда і руплівасьць”, — пісаў сьвяціцель Дзімітрый Растоўскі. Выдатны місіянер Фабэр гаварыў, што дабрыня спрычыняе больш павярненьня да веры, чымсьці дбайнасьць, красамоўства і веды. Жорсткасьць і гнеў нікога не паправілі, не прыцягнулі”, — падкрэсьліваў ён. Хаця некаторыя думаюць, што „страх зьяўляецца найлепшым выхаваўчым сродкам”, евангельскае стаўленьне да грэшнага чалавека іншае: грэшнік — бы дзіцё, пра якое ня ведаем кім і якім будзе ў сваім дарослым жыцьці. Яно красамоўна паказана на прыкладзе распусьніцы, якая ў доме фарызэя памазала алеем ногі Ісуса. Чытаючы ў думках ганарыстага фарызэя асуджэньне і пагарду да Хрыста за Ягоны кантакт з грэшніцай, Ісус адказаў: „Даруюцца многія ейныя грахі за тое, што яна многа ўзьлюбіла, а каму мала даруецца, той мала любіць” (Лук. 7, 47). Добрыя педагогі ведаюць, што бясконцыя двойкі і аплявухі не падахвочваюць вучня да навукі. Яны хутчэй за ўсё выклікаюць азлобленасьць вучня да настаўніка і да прадмета. Добрыя настаўнікі ведаюць, што „холад марозіць, насьмешка раніць, гнеў выклікае бунт, а недавер замыкае сэрца”. Лагоднае, нават паблажлівае стаўленьне да вучня, часам незаслужаная добрая ацэнка выклікаюць пачуцьцё даўгу, закранаюць амбіцыю, падахвочваюць любой цаной падцягнуцца і апраўдаць давер да сябе. Амэрыканскі пісьменьнік Лівінгстан кранальна апісаў сваё раскаяньне перад маленькім сынам за сваю празьмерную патрабавальнасьць у дачыненьні да яго: „Сынок мой, ты сьпіш цяпер паклаўшы ручку пад шчаку. Я ўвайшоў у твой пакой, каб нешта сказаць табе. Чытаючы газэту, калі ты ўжо заснуў, я адчуў дакор сумленьня, што праз увесь дзень я быў для цябе празьмерна строгі. Аблаяў за брудныя боцікі, за раскіданыя па падлозе цацкі, за тое, што нядбайна сядзеў за сталом... Па палудні, калі гуляючы ў пяску ты папэцкаў вопратку, я прыніжыў цябе перад равесьнікамі, загадаўшы маршыраваць дамоў. А потым, калі ты блізкі плачу пакорліва прашмыгнуў у мой пакой, я зноў буркнуў: чаго ты тут! А ты толькі падбег да мяне і моцна абняў за шыю з той кранальнай сардэчнасьцяй, якую Бог улажыў у тваё нявіннае сэрца і якой ня здолела змаразіць мая суровасьць... Пазьней кніжка выпала з маіх рук і ахапіла мяне пачуцьцё віны. Я-ж караў цябе за тое, што ты быў толькі дзіцём, патрабаваў за шмат ад тваіх гадоў, ацэньваў паводле свайго дасьведчаньня... А ў табе гэтулькі любові і шчырай адданасьці. Тваё маленьнкае сэрца шырокае бы золак, што ўзыходзіць з﷓па﷓за гор. Вылаяны, ты прыбег перад сном, каб пацалаваць мяне і сказаць: добрай ночы, татка. Давай забудземся пра ўсё! Сёньня я стаю на каленях ля твайго ложачка поўны дакору сумленьня”.

Евангельскі мытнік стаў іншым чалавекам не таму, што перамагла чалавечая справядлівасьць і ён быў належна пакараны. Пераварот у душы азлобленага ў сьвядомасьці ўласнай злачыннасьці чалавека выклікала якраз любоў і спагаду да яго. Дабро спарадзіла дабро. Гэта заканамернасьць, якую варта ўсьведаміць усім нам.

 

Аднойчы Хрыстос сказаў да некаторых самаупэўненых у тым, што яны справядлівыя, і якія іншых мелі ў пагардзе, прытчу пра фарызэя і мытніка. Першы зь іх, перакананы ў сваёй справядлівасьці, стаў самаўпэўнена ў храме на бачным месцы і ганарыста маліўся: „Дзякую Табе, Божа, што я не такі як іншыя людзі: зьдзірцы, крыўдзіцелі, пралюбадзеі, або як гэты вось мытнік. Пашчуся два разы на тыдзень, даю дзесяціну з усяго, што прыдбаю”, — пералічваў свае заслугі. А мытнік, стаяўшы здалёк, не адважваўся нават падняць вачэй на неба, толькі, б’ючы сябе ў грудзі, паўтараў: „Божа, будзь міласьцівы нада мною, грэшным!” — „Кажу вам, — напісана ў заканчэньні прытчы, — што гэты апошні пайшоў у дом свой апраўданы болей, чымсьці той, бо кожны, хто сябе ўзьвялічвае, будзе паніжаны, а паніжаючы сябе — узвысіцца” (Лук. 18, 11-14).

Каб лепш зразумець парадокс гэтай сытуацыі, трэба памятаць, што ў той час прыблізна шасьцітысячная каста фарызэяў была духоўнай арыстакратыяй і элітай народу, увасабленьнем набожнасьці і дабрадзейнасьці. Аскетычнае жыцьцё фарызэі спалучалі з гарачым патрыятызмам. За ўсё гэта народ аднадушна шанаваў іх і ставіў у прыклад. Другі з герояў прытчы быў мытнікам — памагатым рымскіх акупантаў.

Евангельле невыпадкова паказала двух вельмі розных людзей, два характары, два жыцьці ў надзвычай інтымнай сытуацыі, якая найлепш адлюстроўвае сапраўднае нутро чалавека — у малітве. Паводзіны і словы часта моцна разыходзяцца з думкамі і намерамі: калі нешта робім або гаворым, не заўсёды гэтак думаем. Звычайна людзі падпраўляюць свае біяграфіі, намагаюцца зрабіць на іншых добрае ўражаньне, паказаць сябе ў як найлепшым сьвятле. Робім і гаворым не заўсёды тое, што думаем. Заўсёды праўдзівым і шчырым, аднак, чалавек бывае толькі ў тым, што нябачнае і нячутнае: у думках, у марах і ў малітве.

Прытча пра мытніка і фарызэя ўсьведамляе нам памылковасьць і павярхоўнасьць чалавечых ацэнак: яны пераважна адлюстроўваюць суб’ектыўныя настроі і пачуцьці, а не аб’ектыўную рэчаіснасьць. Кахаем або ненавідзім, захапляемся або пагаджаемся безь ніякага разумнага вытлумачэньня. Народ кахаў Сталіна і гатовы быў пайсьці ў агонь за іншымі сучаснымі дыктатарамі, але Евангельле напамінае Божыя словы: „Вашы думкі — не мае думкі і шляхі вашы — не мае шляхі”. Народная пагаворка перасьцерагае: „Ня ўсё золата, што блішчыць”.

Паводле халоднага падліку, фарызэй быў больш справядлівы за мытніка і гэтак — паводле фактаў — рассудзіў-бы кожны суд. Аднак фарызэі сталіся сынонімамі пазёрства і крывадушнасьці. Гісторыя адназначна ацаніла, што, незалежна ад добрых намераў, яны мелі шкодны ўплыў на людзей. Гарачыя малітвы, ахвярнасьць, узьнёслыя лёзунгі і бескампраміснасьць могуць успрымацца як фанатызм. Гэтыя людзі чэрпалі са сваіх добрых учынкаў сьведамасьць сваёй уяўнай праведнасьці, але сапраўднай любові і міласэрнасьці ў дачыненьні да іншых не выяўлялі. Ім нехта павінен быў падказаць, каб добрае, да чаго яны лічаць сябе пакліканымі, рабілі, а ня толькі гаварылі аб гэтым. Яны не павінны былі называць сябе справядлівымі, ня дзякаваць Богу, што яны лепшыя за іншых, нават ня думаць гэтак, бо такімі думкамі яны перакрэсьліваюць усе добрыя ўчынкі і сьцягаюць на сябе асуджэньне.

Відаць, адным з найцяжэйшых уменьняў зьяўляецца пачуцьцё меры. Калі ў сваіх абавязках бываем скрупулёзнымі і педантычнымі, тады нагадваем машыну — бяз душы і пачуцьцяў. Калі дасягаем высокіх пасадаў і званьняў, губляем пакору і самакрытыцызм. Калі вырашаем жыць толькі з думкай аб дасканаласьці, можам стацца нелюдзьмі, адарванымі ад рэальнага жыцьця і без разуменьня яго. Можа здарыцца таксама, што, прапаведуючы высакародныя ідэі, у жыцьці сваім застаемся маладушнымі і людзі з нашага атачэньня хутка ўбачаць супярэчнасьць паміж тэорыяй і практыкай.

У адрозьненьні ад набожнага фарызэя мытнік — паводле Хрыста — быў сапраўдным грэшнікам і вырадкам у грамадзтве. Гэта не ідэал чалавека, ні тым болей хрысьціяніна. Аднак пры ўсіх сваіх заганах ён выявіў адну рысу характару, якая выратавала яго. Ён усьведамляў сваю заганнасьць і хацеў пераадолець яе. Хто ня ўмее самакрытычна і аб’ектыўна ацаніць свае ўчынкі і не ўсьвядоміць сваю заганнасьць, той не паправіцца, бо ня бачыць такой патрэбы. Мытнік ведаў, што ён грэшны і што паводле чалавечага і Боскага суду ён заслугоўвае толькі на жорсткасьць, якую сам штодзень выяўляў. Ён спасылаўся толькі на міласэрнасьць, бо яе нельга заслужыць, ні купіць, а можна толькі выпрасіць і ён выпрасіў яе.

Евангельскі прысуд шмат каму падасца несправядлівым, але каб зразумець яго, варта чарговы раз прачытаць гэты фрагмэнт, пачынаючы ад слоў: „Сказаў да некаторых, якія былі самаўпэўненыя, што яны справядлівыя і іншымі пагарджалі” да знамянальнага заканчэньня: „Бо кожны, хто сябе ўзвышае, будзе паніжаны, а хто прыніжае сябе — будзе ўзвышаны”.

 

Хвалюючы, лірычны аповед пра раскаяньне блуднага сына — адзін з найбольш глыбоказьмястоўных і папулярных. Малодшы сын захацеў стаць свабодным і ад нікога незалежным. Папрасіўшы ў бацькі частку маёмасьці, якая і так калісьці яму прыпала-б, сын накіраваўся на чужыну і там жывучы распусна растраціў усё, што меў. Прыціснуты голадам і правучаны прыніжэньнем ён апамятаўся і, пераадолеўшы сорам ды пачуцьцё віны, ён усё-такі вырашыў вярнуцца ў родны дом. Насуперак ягоным найгоршым спадзяваньям бацька не патрабаваў у яго тлумачэньняў, бяз слова ўсё зразумеў, усё дараваў, наладзіў урачысты банкет і вярнуў яму ўсе ягоныя правы. Калі старэйшы, акуратны сын паскардзіўся на гэтую незаслужаную ўзнагароду для свайго безадказнага брата, бацька адказаў яму: „Ты заўсёды са мною і ўсё маё — тваё. А з таго трэба цешыцца і весяліцца, што брат твой быў памерлы і ажыў, прападаў і знайшоўся”.

У акалічнасьцях выхаду з роднай хаты аднаго з сыноў, потым ягоным раскаяньні, вяртаньні, перажываньнях, сораме, а таксама ў тым, зь якой радасьцяй прыняў блуднага сына бацька, ёсьць звышчасовая, псыхалягічная праўда. Не адны бацькі перажылі падобнае. Збунтаваныя падлеткі ў пошуках самастойнасьці і свабоды, або пасварыўшыся з бацькамі, неаднойчы ўцякаюць з хаты або проста пакідаюць яе. Нацешыўшыся бескантрольным жыцьцём, растраціўшы ўзятыя з хаты грошы, спазнаўшы нястачу і зьнеахвоціўшыся сваёй новай кампаніяй, засаромленыя вяртаюцца дахаты і бацькі пераважна прымаюць іх назад, забыўшыся пра ўвесь сорам і перажыты боль, рады, што іхны блудны сын або дачка прынамсі жывыя і здаровыя.

Хрыстос расказаў тры вельмі падобныя прытчы: аб страчанай драхме, аб авечцы і аб сыне, але страту сына Ён асабліва выдзяліў. Згубленую манету можа адшукаць або нават абысьціся безь яе, страчаную авечку таксама можна знайсьці і прыгнаць у загарадзь, але страчанага сына — насуперак ягонай волі — немагчыма загнаць у хату. Чалавеку дадзена права свабодна думаць, вырашаць, рабіць той або іншы выбар. Гэтага права не парушае нават Бог і нават Ён ня збавіць чалавека насуперак ягонаму жаданьню. Блудны сын добраахвотна і сьвядома пакінуў бацькоўскі дом і гэтак-жа добраахвотна павінен туды вярнуцца...

Жыцьцё прыносіць незьлічоную колькасьць самых розных прыкладаў, але ў прытчы пра блуднага сына Хрыстос паказаў перш за ўсё адносіны паміж Богам і чалавекам. Чалавек — гэта блудны сын, а Бог — спагадлівы і ўсёдаравальны бацька, які любіць сваіх дзяцей больш за чалавечых бацькоў. „Ці-ж забудзе жанчына грудное дзіцё сваё? Але калі-б яна і забыла, дык я не забуду”, — сказаў прарок ад імя Божага. Неаднойчы людзі грэбуюць Божымі запаветамі, адкідаюць маральныя вузы і, жывучы легкадумна, растрачваюць сваё духоўнае багацьце. Аднак Бог быццам бацька цярпліва чакае таго дня, калі падахвочаны жахлівай пустатой у душы чалавек сам вырашыць зьмяніць сваё жыцьцё. Дапамагае ў гэтым паступовае адабраньне яму ўсяго, на чым абапіраўся яго саманадзейны, ганарысты спосаб жыцьця: грошай, кампаніі і потым нават элемэнтарных рэчаў. Каб падмануты сваімі посьпехамі, усёдазволенасьцю і самаўпэўненасьцю чалавек спакарнеў і ўсьведаміў сваю памылку, часам патрэбны такі ўдар. Зіноўеў, старшыня Камуністычнага Інтэрнацыяналу пакінуў сваё яўрэйскае асяродзьдзе ды насьміхаўся над яго верай і традыцыямі. Калі аднак паміраў па загаду Сталіна, яго апошнімі словамі былі: „Слухай, Ізраіль, наш Бог — адзіны Бог”. Емяльян Яраслаўскі, старшыня Лігі бязбожнікаў заявіў перад сьмерцю: „Спаліце мае кніжкі... глядзіце, Бог тут... Ён чакае мяне... спаліце ўсе мае кніжкі”. Апамятаньне прыйшло ў іхным выпадку запозна: скончылася кар’ера і скончылася гульня. Усё, што яны прапаведавалі і чым жылі, было толькі да пары...

Бывае аднак, што незалежна ад гэтага абясцэньваюцца ранейшыя каштоўнасьці, зьяўляецца дакор сумленьня і агіда да сваіх учынкаў. Дзякуючы гэтаму сын вярнуўся да бацькі і небывалая радасьць напоўніла яго дом. „Кажу вам, — паясьніў Хрыстос, — што гэтак у небе бывае больш радасьці ад аднаго грэшніка, які раскаяўся, чымсьці ад дзевяноста дзевяці справядлівых, якія не патрабуюць раскаяньня”.

Прытчу пра блуднага сына некаторыя акрэсьліваюць „Евангельлем у Евангельлі”, бо ў некалькіх словах так многа сказана пра Бога і пра чалавека. Бываюць розныя адыходы, але заўсёды з дапамогай ласкі магчымае вяртаньне да Бога, да бацькоў, да пакінутай сям’і, вяртаньне на добрую дарогу зь п’янства, распусты, наркаманіі або іншых грахоў. На гэта ніколі не запозна і не задалёка!

 

Згодна яўрэйскаму Закону, у саракавы дзень пасьля нараджэньня першага дзіцяці бацькі накіроўваліся ў ерусалімскі храм, каб ахвяраваць дзіця Богу і зьдзейсьніць абрад ачышчэньня маці. Гэтай традыцыі падпарадкаваліся таксама Язэп і Марыя. У іхным выпадку, аднак, абрад меў іншае значэньне. Нармальна бацькі прадстаўлялі свайго сына Богу на знак прыналежнасьці дзіцяці да Бога. Гэтым разам аднак Бог прадстаўляў Свайго Сына людзям. Зрабіў гэта вуснамі Сімяона і прарочыцы Анны. Сімяон прадставіў Ісуса як сьвятло, якое асьвеціць народы, а таксама як знак супраціўленьня, Таго, Які выявіць замыслы сэрцаў.

У памяць гэтай падзеі, расказанай у Евангельлі паводле Лукі, на Ўсходзе ужо ў 3-м стагодзьдзі было устаноўлена адмысловае сьвята Гыпапантэ — значыць: сустрэча. На Захадзе сьвята прынялося ў 6-м стагодзьдзі і ў значнай ступені мела яно выкараніць паганскае сьвята Люпэркалія.

Сустрэча Ісуса зь Сімяонам і Аннай у ерусалімскім храме зьяўляецца сымбалем рэчаіснасьці ўнівэрсальнага значэньня: гэта сустрэча чалавецтва са сваім Госпадам у Царкве. У храме Сімяон распазнаў у Ісусе доўгачаканага Месію і аб’явіў Яго збаўленьнем і сьвятлом сьвету. Ён зразумеў, што ад гэтага часу лёс кожнага чалавека будзе залежыць ад яго стаўленьня да Хрыста: Ён будзе для чалавека або гібельлю або ўваскрэсеньнем. Гэтую думку выказаў Яан Хрысьціцель: „Мае Ён веялку ў руцэ Сваёй і ачысьціць умалот Свой, аддзяліўшы зерне ад мякіны” (Мацьв. 3, 12). Сёньня адбываецца падобнае, хаця ў іншым вымярэньні. У Царкве людзі сустракаюць Хрыста, атрымоўваюць Яго ў Сьвятым Прычасьці. Ягонае слова становіцца для вернікаў сьвятлом, Ягонае Цела — сілай і ежай.

Сьвята Срэценьня носіць таксама назву Грамніцаў, паколькі ў гэты дзень у храмах асьвячаюцца сьвечкі званыя грамніцамі. Сьвечкі вернікі прыносяць у хаты, іх даюць у рукі паміраючым, а таксама запальваюць у часе буры і маланак. Гэты абрад зьяўляецца бачным знакам веры ў Хрыста — „сьвятлом на асьвячэньне паганцаў” (Лук. 2, 32). Мы павінны стацца сьвятлом для сьвету. Яно дадзена нам ня толькі, каб мы асьвятлялі адно свой жыцьцёвы шлях, не цікавячыся іншымі. Мы не павінны таксама забывацца, што вера быццам сьвечка, якую трымаем запаленую толькі ў храме і гасім вяртаючыся да будзённых заняткаў. Распазнаўшы ў Ісусе абяцанага Месію прарочыца Анна „гаварыла аб Ім усім, хто чакаў вызваленьня”. Паглынутая шэраг гадоў у роздумах, пасьля сустрэчы з Хрыстом яна адкрываецца на шырокі сьвет. Гэтым самым яна вучыць, што рэлігія і рэлігійнасьць не павінны быць нечым інтымным і прыватным. Чалавек не павінен захоўваць толькі для сябе тое, што ў ім найбольш каштоўнае і глыбокае. Заданьне рэлігійных людзей — адкрываць сваё нутро і творча зьзяць на атачэньне.

Як-жа нам трэба перагледзець сваё сумленьне! Што зрабілі мы з нашым сьвятлом? Што сталася са сьвечкай запаленай у часе хросту? Хто адчуў яе наяўнасьць, хто сагрэўся пры ёй? Хрыстос сказаў, што Ён прыйшоў кінуць „агонь на зямлю” (Лук. 12, 49).

Вядома, Ён ня меў на ўвазе звычайны агонь, які апальвае і нішчыць, але такі, які сагравае: агонь любові. Гэты агонь павінен быў размарозіць сьвет паглынуты эгаізмам і ненавісьцю, аднак, бы лучына ўзятая з агню, гарэў вельмі коратка. Каб агонь гарэў далей, трэба запальваць усё новыя лучыны.

Сьвятло, якое Хрыстос даў нам, гэта запавет любові. „Любіце адзін аднаго, любіце нават сваіх ворагаў”. Гэта тое сьвятло, якое мы павінны выносіць з Царквы зноў ды зноў, каб асьвятляць тых, хто застаўся дома і тых, зь якімі мы праводзім кожны дзень. Вернік, які спрабуе зразумець іншых людзей пачынаючы ад самых блізкіх, які паўстрымоўваецца ад горкіх слоў крытыкі і зьняважлівасьці да іншых, які ўмее натхніць каго-небудзь да дабра, у евангельскім сэнсе зьяўляецца „сьвятлом пастаўленым на падсьвечніку”. Такім сьвятлом бывае таксама чалавек, які ўмее знайсьці добрае слова для кожнага, пагутарыць або паслухаць, калі ўмее кожнаму прабачыць. Тады ён — сьвятло, якое сагравае, бо ён — „сьвятло любові”.

Бога можна сустрэць усюды, але перш за ўсё ў месцы, якое Ён Сам абраў Сабе на жыльлё — у храме. Нас таксама, як некалі Хрыста, бацькі прынесьлі ў царкву, каб прадставіць Богу. Потым мы прыходзілі сюды шмат разоў, каб прадставіць Богу нашы дылемы, праблемы, посьпехі і няўдачы. Прыходзім і надалей, каб, як Сімяон, „натхнёныя Духам” атрымаць тут асьвячэньне і падмацаваньне. Пры алтарах усіх цэркваў надалей адбываецца нашае ахвяраваньне. Прыходзім у храм неаднойчы неахвоча, але якраз таму храм — гэта месца ахвяры з нашай стомленасьці ды іншых тлумачэньняў. Як-жа гэта аднак цудоўна, што нязьменна выходзім адтуль узбагачаныя і лепшыя. Ад такіх сустрэчаў з Богам нельга адмовіцца. Хай гэта станецца практыкай.

 

У 25-м разьдзеле Евангельля паводле Мацьвея гаворыцца пра суд над чалавецтвам і канец сьвету. „Калі-ж прыйдзе Сын Чалавечы ў славе Сваёй... і зьбяруцца перад ім усе народы; і аддзеліць адных ад другіх, як пастух аддзяляе авец ад казлоў... Тады скажа тым, што направа: прыйдзіце блаславёныя Айца Майго, насьледуйце Царства прыгатаванае вам ад стварэньня сьвету, бо Я хацеў есьці і вы накармілі Мяне, быў сасмаглы і вы напаілі Мяне, быў у дарозе і вы прынялі Мяне, быў голы і вы адзелі Мяне”. Адначасова тым, якія гэтага не зрабілі, заявіць: „Ідзіце праклятыя ў вагонь вечны, прыгатаваны д’яблу і слугам ягоным”. Адказваючы на пытаньне, калі-ж асуджаныя не паслужылі Яму, Хрыстос патлумачыў, што калі чагосьці яны не зрабілі сваім бліжнім, дык усё роўна што не зрабілі Яму.

Яркая карціна Страшнага Суду ў шмат каго можа выклікаць недавер і сумненьні, паказацца цалкам непраўдападобнай. Скептык падумае: як могуць устаць 70 мільярдаў памерлых, якія жылі за ўсю гісторыю чалавецтва? На гэтае пытаньне розум не знаходзіць адказу, але для верніка адказ вельмі просты: у прыродзе нічога ня гіне. Калі існуе Бог і несьмяротная душа, Бог можа з попелу ўваскрэсіць чалавека гэтаксама, як яго стварыў. Акрамя таго ў чалавечай сьвядомасьці глыбока ўкаранілася паняцьце справядлівасьці, што раней ці пазьней зло мусіць быць пакаранае, а дабро — узнагароджанае. Вось таму, што ў зямным жыцьці ўсё бывае наадварот, у Сьвятым Пісаньні запэўніваецца, што „ўсім нам трэба будзе зьявіцца перад Судом Хрыстовым, каб кожны атрымаў за тое, што зрабіў будучы ў целе: добрае або дрэннае” (2 Кар. 5, 10).

Неба і пекла могуць быць проста вобразным паняцьцем, але нейкае пакараньне і ўзнагарода мусяць быць прынамсі ў будучым жыцьці...

Аповед пра Страшны Суд — добрая нагода для роздуму над канчатковымі справамі, гэта значыць, незваротнымі і крайнімі, якія здараюцца толькі раз, але іх дзеяньне вечнае. Да іх належаць сьмерць, суд, неба або пекла. „Пастаноўлена раз людзям памерці, а потым суд”, — адзначае апостал Павал (Яўр. 9, 27). У свой час Апошні Суд, званы таксама Страшным, быў рэчаіснасьцяй, якую хрысьціяне поўнасьцю усьведамлялі. Гэтае перакананьне замацаванае ў Нікейскім Сымбалі Веры, дзе гаворыцца: „Веру ў Хрыста... Які мае зноў прыйсьці судзіць жывых і памерлых; Ягонаму-жа валадарству ня будзе канца”. У часе кожных паховін выконваліся суровыя, але ўзьнёслыя словы гімну „Dies irae”. Карціны Страшнага Суду, падобныя на твор Мікелянджэля ў Сыксцінскай капліцы, пакрывалі сьцены мноства храмаў. Гэта было маўклівае, пастаяннае нагадваньне пра гатоўнасьць здаць справаздачу з жыцьця, указаньне на канчатковыя справы, на вечнасьць. Людзі ня толькі заўсёды верылі ў рэальнасьць Другога Прыходу Хрыста, але нават намячалі тэрміны. Гэтак было з адвэнтыстамі ў Амэрыцы ў палове мінулага стагодзьдзя. Заснавальнік сэкты ільінцаў на Беласточчыне Ілья Клімовіч таксама прадказваў хуткі канец сьвету. Некалькі гадоў таму на Украіне рыхтавацца да канца сьвету заклікала Белае Брацтва Марыі Цвігун. Усе яны павінны былі перш за усё прыгадаць ясныя словы Хрыста. Спыняючы ўсякія здагадкі Ён выразна сказаў: „Аб дні тым і гадзіне ніхто ня ведае, нават анёлы нябесныя, а толькі Айцец Мой адзін” (Мацьв. 24, 36).

Перад думкай пра Суд звычайна баронімся гэтак, як перад думкай аб сьмерці. Жывём з наіўнай бестурботнасьцяй нясьведамыя таго, што чакае нас. Сапраўды, толькі наіўны чалавек можа думаць, што элімінаваў сьмерць або Суд толькі таму, што перастаў думаць пра іх. Калі-б, напрыклад, у наступным тыдні мела вырашыцца ці будзем жыць у сваёй хаце ці не, як мы да гэтага рыхтаваліся-б, колькі было-б хваляваньня і эмоцыяў. Калі аднак пастанова, ад якой будзе залежаць жыцьцё вечнае, не трывожыць нас, дык, значыць, не ўсьведамляем сабе значэньня такіх паняцьцяў як: вечнасьць, заўсёды, ніколі.

У апісаньні Страшнага Суду варта зьвярнуць увагу на крытэрый, паводле якога людзі будуць суджаны. На сьвеце існуе мноства цэркваў і кожная сябе лічыць адзінай правільнай. Кожная таксама кліча да сябе і перасьцерагае перад іншай. Зьявілася мноства догматаў, абрадаў і правілаў, але ў Евангельлі, якое чытаюць усе хрысьціяне, Хрыстос прадставіў галоўны крытэрый збаўленьня аўтарытэтна і ясна. Хрыстос патрабуе ад нас накарміць галоднага, напаіць сасмаглага, прыняць вандроўца, адзець голага, наведаць хворага і вязьня — гэта значыць, выявіць рэальную, дзейную любоў...

Можна паспрабаваць зрабіць яшчэ больш добрага, але варта пачаць прынамсі з гэтага...

 

Мы апынуліся напярэдадні Вялікага Посту. Для пераважнай большасьці хрысьціян — асабліва для праваслаўных — гэта выключны перыяд ва ўсім літургічным годзе. Перш чым уступіць у яго і прыступіць да свайго ўдасканаленьня вернікі адзін у аднаго просяць дараваньня спрычыненых крыўдаў і правінаў. У 6-м разьдзеле Евангельля паводле Мацьвея (6, 14-21) нагадваецца, што „калі ня будзеце дароўваць людзям іхных правіннасьцяў, то і Айцец ваш не даруе вам вашых правіннасьцяў”. Інакш кажучы, намагаючыся аднавіць належныя адносіны з Богам, трэба пачаць гэта з прымірэньня са сваімі бліжнімі. Гэтак у старажытнасьці рабілі манахі, якія, накіроўваючыся на час Посту ў свае пустэльні, уладжвалі паміж сабою ўсемагчымыя непаразуменьні. У шматлікіх цэрквах практыкуецца ў нядзелю перад Вялікім Постам абрад дараваньня ўзаемных правінаў паміж сьвятарамі і вернікамі. Так і ў гэты дзень Царква нагадвае, што „хто жыве ў разладзе зь іншымі людзьмі, той ня можа жыць у згодзе з Богам” (сьв. Яан Залатавусны). Блажэнны Аўгусьцін падкрэсьліваў, што „ня можа быць ні сапраўднага посту, ні сьвяткаваньня, дзе варожасьць і гнеў”. Паводле ягоных слоў, Бог аддаў у нашы рукі суд над намі самімі. Ад нас залежыць канчатковы суд над намі. Як паступім з бліжнімі, гэтак Бог паступіць з намі. Гэта вельмі простае і яснае. Цікава выказаўся на гэту тэму сьв. Рыгор Ніскі. „Госпадзе, — пісаў ён, — рабі са мною, што я раблю. Я мог-бы мсьціць за сябе, аднак паўстрымоўваюся і Ты не рабі гэтага. Я забыўся пра спрычыненае мне крыўды, забудзься і Ты пра мае грахі... Я зрабіў тое, што Ты загадаў мне; выканай і Ты Сваё абяцаньне: дароўвайце і вам будзе даравана” ( Лук. 6, 37).

Напярэдадні Вялікага Посту Царква ўспамінае першародны грэх чалавецтва. Гэтая духоўная катастрофа ўпаткала людзей на заранку іхнага існаваньня і сталася звышчасовай падзеяй. Кожны з нас нясе ў сабе Адамаў грэх, цёмны бунт самавольства і супраціву ў дачыненьні да Тварца. Людзі — зьвязаны паміж сабою як часткі аднаго арганізму Адама, як яго нашчадкі. Мы можам лічыць адказнасьць за богаадступніцтва Адама несправядлівай, але штодзень мы павялічаем і дапаўняем ягоны грэх. Царква паказвае нам гэтую карціну сапсаванасьці і недасканаласьці натуры. Узьнесены па﷓над прыродай ды іншымі стварэньнямі чалавек здрадзіў сваё пакліканьне і падпаў пад уладу стыхіяў. Цяпер ён можа абмяжавана і толькі зьнешне панаваць над імі, празь веды і навуку, аднак ключ да сапраўднай перамогі духа тоіцца ўнутры чалавечай істоты.

Евангельле нядзелі дараваньня правінаў нагадвае таксама сапраўдны сэнс посту, які ні ў якім выпадку не павінен ператварыцца ў бяздушны рытуал або вонкавую традыцыю, але павінен стацца ўнутранай патрэбай чалавека. Звычайна ня любім прызнавацца да сваіх памылак, ня любім уступаць іншым, але-ж часам трэба крыху пакоры і самакрытыкі. Ініцыятыва прымірэньня павінна выходзіць ад нас! Паказная, крывадушная пабожнасьць наагул агідная Богу, які бачыць ня толькі нашы дзеяньні, але і найбольш утоеныя думкі. З другога боку, у сэнсе цялеснага посту, добраахвотна адмаўляючыся ад багатай, пераважна мясной, ежы чалавек узвышаецца над сваёй зьвярынай натурай і ставіць дух вышэй цела. Як гаварыў сьв. Яан Залатавусны, „ад тлустага чэрава наагул не бывае тонкага розуму”. Памяркоўнасьць у дагаджэньні сваім прыхамацям — паводле ягоных слоў — адкрывае проста большы прастор для духа, вядзе да ўтаймаваньня заганных цягаў і спакусаў. „Колькі аднімеш у цела, гэтулькі дадаш душы”, — гаварыў таксама сьв. Рыгор Вялікі. Паколькі сапраўдны пост заключаецца ва ўзмоцненай дбайнасьці пра ўдасканаленьне і самаачышчэньне, Яан Залатавусны заклікаў „пазбыцца ўсякага зла, утаймаваць язык і грэшныя схільнасьці, адкінуць паклёпы, хлусьню і клятвапарушэньні, накарміць галоднага, прыняць бяздомнага і беднага”.

Вялікі Пост перад галоўным хрысьціянскім сьвятам Пасхай-Вялікаднем — гэта таксама дзесяціна Богу, якую паводле старазапаветнай практыкі мы ахвяроўваем Богу. Адлічыўшы ўсе няпосныя дні — суботы і нядзелі, атрымоўваем дакладна 36,5 дня, дзесятую частку году.

Калі-б ня гэтае духоўнае разуменьне посту, пры сучасным зьбядненьні значнай часткі грамадзтва, пры дарагавізьне ды мізэрных заробках і галодных пэнсіях, гаварыць пра пост, які сам сабою вымушаны, было-б проста зьдзекам. Аднак заклік да посту накіроўваецца і да багатых, і да бедных, бо па﷓за хлебам надзённым ёсьць яшчэ іншы, вельмі важны дэфіцыт. Нам усім, акрамя поўнага страўніка, пра які рупімся больш за усё, патрэбнае яшчэ ўнутранае аднаўленьне, узаемнае прабачэньне і прымірэньне: са сваім сумленьнем, з бліжнімі і з Богам. Бяз гэтага нічога нявартае выціраньне каленямі царкоўных паркетаў і нізкія паклоны... Пра гэтае перш за ўсё і нагадвае нам Царква напярэдадні Вялікага Посту.

 

У 787 годзе на вуліцы Канстанцінопаля выйшла шматлюдная маніфэстацыя прыхільнікаў культу іконаў. Іканаборства, якое працягвалася звыш ста гадоў падзяліла грамадзтва: даходзіла да ссылак і гвалтаў, зьдзеку над духавенствам і вернікамі. Супраць шанаваньня іконаў выступілі нават ерархі ды імпэратары, якія ўмешваліся ў царкоўнае жыцьцё. Пазбаўлены патрыяршага трону Герман рашуча заявіў імпэратару: „Без пастановаў Сабору ў справах веры нічога ня можаш зьмяніць”. Папа Рыгор ІІ таксама супрацівіўся імпэратару Лявону Ізаўрыйцу і сказаў яму: „Царкоўныя догматы — не твая справа; пакінь сваё шаленства”. Устаноўленае 50 гадоў пазьней сьвята перамогі Прававер’я нагадвае ня толькі перамогу над іканаборствам, але і дзеяньні ўсіх ранейшых Сабораў, якія абаранілі ад ерасяў і сфармулявалі асноўныя догматы веры. Усе вялікія ерасі Ўсходу выступалі супраць самой сутнасьці веры: вучэньня аб богачалавецтве Хрыста. Арый цьвердзіў, што Ён створаны і толькі падобны на Бога. Нэстарыяне адрозьнівалі ў Хрысьце чалавека і Лёгаса, які нібыта зышоў на Хрыста ў момант хрышчэньня. Монафізыты і монафэліты наадварот, не прызнавалі чалавечнасьці Хрыста і ўрэшце іканаборцы забаранялі рабіць Яго выявы, пярэчачы гэтым самым рэальнасьці ўчалавечаньня. Сапраўды — гэта цуд, што Царква змагла вытрымаць і пераадолець усе ўнутраныя смуты, раздоры і прасьлед. Вось таму Нядзеля Праваслаўя гэта не трыўмфаваньне бачнай славы і велічы Царквы. Гэта хутчэй за ўсё дзень, калі мы радуемся, што Бог застаўся непераможаным чалавечым грахом, няўстойлівасьцю сэрца і волі.

Пры нашай цяперашняй абыякавасьці для нюансаў тэалёгіі нам цяжка зразумець гэтае карпатлівае, упартае змаганьне за чысьціню веры і непахісную вернасьць ёй. Быў час, калі ў эпоху крыжовых паходаў Рым за некаторыя ўступкі прапанаваў грэкам дапамогу, аднак тыя адказалі: „Хай лепш будзе турэцкі турбан, чымсьці лацінская мітра”. У розныя эпохі людзі пераносілі за сваю веру зьдзек і прыніжэньне, жылі з кляймом нядобранадзейнасьці, духоўнага дысыдэнцтва, аднак таму, што лічылі яе найвышэйшай каштоўнасьцяй, засталіся вернымі. Зараз на пытаньне пра нашу веру мы адказваем: я — праваслаўны, каталік або пратэстант, але на самай справе вельмі часта мала ведаем, што гэта значыць.

У Нядзелю Праваслаўя чытаецца фрагмэнт зь першага разьдзелу Евангельля паводле Яана пра пакліканьне чарговых апосталаў Піліпа і Нафанаіла. У адказ на заклік: „Ідзі і паглядзі”, Піліп бяз ваганьня далучыўся да Хрыстовых вучняў і паклікаў за сабою Нафанаіла. „Мы знайшлі Таго, аб Якім пісаў Майсей і прарокі”, — абвясьціў яму. „Ці-ж можа быць нешта добрае з Назарэту?” — шчыра зьдзівіўся Нафанаіл. Тады Піліп, не прабуючы яго нават пераконваць, запрапанаваў: „Ідзі і паглядзі”, і Нафанаіл, хаця і не без сумневу, прыйшоў да Хрыста з гарачым жаданьнем знайсьці праўду і не расчараваўся.

Гэты спосаб евангелізацыі моцна падкрэсьлівае Праваслаўная Царква, якая заўсёды супраціўлялася празэлітызму — прыцягненьню да сябе любымі сродкамі вернікаў зь іншых канфэсіяў. Яна пасьлядоўна прытрымоўваецца прынцыпу, што павярненьне у Праваслаўе „агнём і мячом” — непрымальнае, што „мэта не заўсёды апраўдвае сродкі”. Яна лічыць, што духоўныя мэты трэба дасягаць духоўнымі сродкамі. Асабісты прыклад, сьвятасьць жыцьця, глыбіня веры, шчырасьць і энтузыязм лепш прамаўляюць за красамоўства і вытанчаныя мэтады ўзьдзеяньня на чалавека. Паводле слоў выдатнага праваслаўнага тэоляга а. Сяргея Булгакава, у адрозьненьні, напрыклад, ад каталіцызму, Праваслаўе не дамагаецца падпарадкаваньня яму як гістарычнай установе, але запрашае да прыняцьця праўды, бо пазнаньне праўды прыводзіць да еднасьці з Праваслаўем. Яна заклікае: „Ідзі і паглядзі”. Паглядзі, як мы верым, як жывём, як молімся, паглядзі нашы храмы, услухайся ў зьмест нашых багаслужбаў і абрадаў, паглядзі на іконы, паслухай царкоўныя сьпевы і тады ўсё ацані сам...

Царква — наша маці! Маці нельга засмучаць, нельга здрадзіць. Мы павінны яе кахаць і ганарыцца не сабою, але ёю. Адначасова трэба сваім жыцьцём апраўдаць сваё высокае званьне праваслаўнага хрысьціяніна. Вартасьць дрэва не заключаецца ў ягоным назове, але ў пладах. Калі-б мы як праваслаўныя ня мелі чым пахваліцца, само званьне ня выратуе нас!

 

У праваслаўных другая нядзеля і тыдзень пасьля яе называюцца днямі сьветлатворных пастоў. Царква моліцца аб жыцьцятворным азарэньні ўсіх, хто дбайна посьціцца і змагаецца са сваімі заганамі. У багаслужбах усхваляецца раскаяньне і пост як шлях да ўнутранага аднаўленьня чалавека з дапамогай Божай ласкі. Вучэньне аб гэтым сфармуляваў у 14-м стагодзьдзі выдатны грэцкі тэоляг Рыгор Палама. На падставе дасьведчаньня Царквы, аскетаў і сьвятых ён выклаў сьмелую у той час тэорыю, што праменьні Божай ласкі, які нагадваюць Фаворскае сьвятло — гэта Сам Бог, які зыходзіць на чалавека, робячы яго саўдзельнікам Боскай натуры. На практыцы гэта значыць, што шляхам карпатлівага самаўдасканаленьня чалавек можа быць „абожаны”. Як жалеза можа быць пранізана агнём, гэтак людзі з дапамогай ласкі ўжо на зямлі могуць стаць вобразам таго, да чаго паклікана ўсякае стварэньне, калі „Бог будзе ўсім ва ўсіх”.

Памяць сьвяціцеля Рыгора Паламы Царква ўшаноўвае якраз у другую нядзелю Вялікага Посту. У гэтую нядзелю ў другім разьдзеле Евангельля паводле Марка гаворыцца пра аздараўленьне Хрыстом у Капернауме паралізаванага чалавека, якога прынесьлі на насілках чатыры сябры. „Бачачы веру іх Ісус сказаў паралітыку: даруюцца табе грахі твае”.

Вярта адзначыць, што Хрыстос як быццам не прыкмячаў фізычных пакутаў гэтага чалавека. Заміж адразу заняцца яго зьняможаным целам ён сказаў: адпускаюцца табе грахі твае. Праўда, аздаравіў таксама і цела, але пазьней; на першым месцы паставіў душу. Над целам таксама схіляецца міласэрнасьць Хрыстовая, але яно толькі служыць душы. Разумеў гэтае і сам хворы. Ён несумнена адчуваў патрэбу аздараўленьня, але адначасова разумеў, што хвароба зьяўляецца вынікам пакараньня за грэх. Ён адчуваў дакор сумленьня; побач зь немаччу яго абцяжарвала пачуцьцё віны. Як-жа важнае гэта для сучаснага сьвету, які да такой ступені напружвае ўсе сілы выключна для здароўя, дабрабыту і выгады цела, што амаль забывае пра душу або ўвогуле запярэчвае ейнаму існаваньню. Але-ж Бог ня стаўся чалавекам дзеля нашай матэрыяльнай памыснасьці. У сваёй навуцы Ён не гаварыў пра паляпшэньне матэрыяльнага становішча, але перш за ўсё пра значэньне ахвяры, вырачэньня і нават пакутаў. Калі прыняў сьмерць, дык не за нашае здароўе і дабрабыт, але за збаўленьне душы, за ейнае ачышчэньне і рост. Дзякуючы душы мы сфармаваныя на падабенства Божае; толькі душа здольная адабратварыць нашу існасьць і душа працягвае нашае існаваньне да бясконцасьці дзеля заспакаеньня нашых узьнёслых імкненьняў і мараў.

Фізычнае жыцьцё і здароўе маюць для большасьці людзей першараднае значэньне, але бываюць у жыцьці і такія моманты, калі жыць далей любою цаною ня хочацца, калі інстынкт самазахаваньня адыходзіць на другі плян. Першарадным становіцца згублены ўнутраны спакой, які бывае ад прымірэньня з Богам, зь людзьмі і са сваім сумленьнем. Красамоўным, хаця непахвальным прыкладам зьяўляюцца самагубцы, якіх роспачны крок паказвае, што пачуцьцё віны можа заглушыць нават волю жыцьця.

Такім быў евангельскі Юда, які „раскаяўшыся аддаў назад архірэям і старшынам трыццаць срэбранікаў, кажучы: зграшыў я, прадаўшы кроў нявінную... і кінуўшы срэбранікі... пайшоў і павесіўся”.

Сумленьне — Божы голас, нябачны Божы вартавы. Гэты непадкупны вартавы ўсё бачыць, усё ведае, усё памятае і нічога не забывае. Яно кантралюе нашы паводзіны, думкі і ўсё жыцьцё, указваючы, што добрае, а што дрэннае. Гэта строгі, але справядлівы вартавы. Мы ня бачым яго цялеснымі вачыма, але ён жыве ў нас і нябачна — калі трэба — дае аб сабе знаць. „Унутры нас жыве справядлівы судзьдзя, голас якога важнейшы за думку ўсяго сьвету”, — пісаў Яан Залатавусны. „Сумленьне — сапраўдны хатні суд. Злачынца можа пазьбегнуць чалавечага суду, але не пазьбегне суду свайго сумленьня”, — гаварыў сьв. Рыгор Багаслоў.

Выдатны нарвежскі драматург Гэнрык Ібсэн пісаў, што „чыстае сумленьне — найлепшая падушка”. Нязлоўлены паліцыяй герой рамана Фёдара Дастаеўскага „Злачынства і кара” Раскольнікаў не знаходзіў сабе месца, ня цешыўся пасьля забойства свабодай. З дапамогай Соні ён сам прызнаўся да ўсяго на паліцыі і, хаця быў сасланы ў Сібір, ён успрыняў гэта з палёгкай і пачаў новае жыцьцё...

„Шчасьлівыя чыстыя сэрцам, бо яны ўбачаць Бога”, — гаворыцца ў Нагорнай казані. На гэты недасягнены ідэал, на значэньне чысьціні сэрца і сумленьня Царква зьвяртае ўвагу асабліва ў час Вялікага Посту...

 

Праваслаўная Царква некалькі разоў у год экспануе Сьвяты Крыж. Традыцыйна падчас суботняй багаслужбы на сярэдзіну храму выносіцца ўпрыгожаны Крыж. У палове Вялікага Посту, які служыць духоўнаму абнаўленьню, вернікам прапануецца перанесьціся думкамі на Галгофу, яшчэ раз углыбіцца і асэнсааць увесь зьмест Крыжа і Крыжовай Ахвяры Хрыста. Ідэя гэтай ахвяры выказана ў словах апостала Пятра: „Ведайце, што не трухлеючым серабром або золатам вы адкуплены ад марнага жыцьця, дадзенага вам ад айцоў, але шматкаштоўнаю кроўю Хрыста, як чыстага баранчыка бяз сказы” (1 Пят. 1, 18-19).

Калі дзьве тысячы гадоў таму на Галгофе рымскія жаўнеры ўкрыжавалі Хрыста (як, дарэчы, рабілі гэтае са збунтаванымі нявольнікамі, у тым ліку і з паўстанцамі Спартака), насуперак зьнешняму выгляду ўяўная перамога цёмных сілаў зла ператварылася ў перамогу над злом. Укрыжаваны Хрыстос выклікаў у яўрэяў пагарду, а для паганцаў вера ў яго была абсурдам і вар’яцтвам. Супраць гэтай „недарэчнай веры” і небясьпечнага — як тады лічылася — забабону паўстала магутная імпэрыя зь ейным традыцыйным укладам жыцьця і адпрацаванымі мэханізмамі рэпрэсіяў. Аднак не прайшло і стагодзьдзя, як „вызнаўцы крыжа” зьявіліся па ўсёй імпэрыі. Не прайшло двух стагодзьдзяў, як, не зважаючы на жорсткі прасьлед, хрысьціянства стала пашырацца па﷓за межы вялікай дзяржавы. Яшчэ пазьней, у асобе Канстанціна Вялікага, непераможны Рым афіцыйна скарыўся перад Настаўнікам з правінцыйнага Назарэту. У наступныя стагодзьдзі Царква была вымушана абараняцца ад наступу мусльманаў, ерэтыкоў, раскольнікаў, ад унутраных і і вонкавых ворагаў ды скажэньняў. Ва ўсіх гэтых змаганьнях, якія далі хрысьціянству бясспрэчнае першынство сярод духоўных волатаў, крыж быў ня толькі знакам, але і прыладай перамогі. Яго несьлі перад шэрагамі ваяроў ды ім узнагароджвалі жаўнерскую мужнасьць. Сьв. Яан Залатавусны пісаў у 4-м стагодзьдзі: „Крыж знаходзіцца ўсюды: у хатах, на дарогах, у публічных месцах, на караблях, на посудзе і на зброі”. Знакам крыжа пачыналіся ў свой час усе афіцыйныя дакумэнты, ім таксама заміж подпісу карысталіся непісьменныя. Акрамя вайсковых узнагародаў крыж стаў таксама эмблемай найбольш высакародных ідэяў і дзеяньняў. Пад знакам крыжа ў лодцы — сымбалі экумэнічнага руху — плывуць да будучай еднасьці падзеленыя хрысьціянскія канфэсіі. У штодзённым жыцьці крыж да сёньняшняга дня спадарожнічае вернікам як знак жаданага блаславенства. Маці робяць знак крыжа на падушках засынаючых дзяцей, на буханцы хлеба, перад ежай, працай, у час небясьпекі...

Мабыць, важнейшымі за гэтую вонкавую прысутнасьць крыжа ў жыцьці хрысьціян зьяўляюцца тыя нябачныя, унутраныя змаганьні, якія вернікі праводзяць у Імя Укрыжаванага: раскаяньні, барацьба са злом і высакародныя памкненьні. Крыжык на шыі здольны ў некаторых сытуацыях выклікаць дакор сумленьня, нагадаць пра сапраўднае пакліканьне верніка і ягоныя абавязкі. Хаця мундзір ня робіць з чалавека жаўнера, а высока ўзьняты сьцяг не абавязкова азначае патрыятызм, тым ня менш крыж, як вонкавы знак прыналежнасьці да Царквы, нагадвае да чаго гэтая прыналежнасьць забавязвае. Да іх належыць і „жыцьцёвы крыж”, пад якім падразумяваюцца непазьбежныя выпрабаваньні лёсу з усемагчымымі няўдачамі і пакутамі. Евангельле заклікае „зрачыся сябе, узяць крыж свой ды ісьці за Хрыстом”. Гэта азначае нялёгкае прымірэньне зь лёсам, які бывае вельмі незайздросны, са сваім сьціплым месцам у грамадзтве, са штодзённымі цяжкасьцямі і клопатамі. Насуперак натуральнаму імкненьню да шчасьця і посьпехаў у верніка зьяўляецца думка, што на самай справе ніхто нам не абяцаў раскошнага, бестурботнага жыцьця, што пасьля буры выпагоджваецца, а пасьля сьмеху бывае плач. Перанесьці няўдачы і посьпехі, радасьць і гора з аднолькавым стаічным спакоем і памяркоўнасьцяй як нейкую вышэйшую заканамернасьць — гэта і ёсьць тое саўдзельніцтва ў Хрыстовым Крыжы, да якога мы пакліканы.

У перыяд Вялікага Посту, над якім асабліва распасьціраецца Крыж, вернікі пакліканы заглянуць унутр сябе, адказаць на пытаньне: чым для іх асабіста зьяўляецца Сьвяты Крыж, ці ў нейкай ступені ператварыў ён іхнае жыцьцё. Для шмат каго гэта звычайнае ўпрыгожаньне на шыі, саступка пануючай модзе, але былі і ёсьць людзі, для якіх гэта адлюстраваньне ўнутранага жыцьця і гэтак павінна быць. Вось таму ў Крыжапаклонную нядзелю наша Царква яшчэ раз раскрывае перад намі наш духоўны сьцяг, каб прыгадаць увесь яго сэнс і зьмест.

 

„О, род няверны! Дакуль буду з вамі? Дакуль буду цярпець вас? Прывядзіце яго да мяне”. З такім дакорам аднойчы Хрыстос зьвярнуўся да сваіх вучняў. Бацька апантанага хлопца прасіў апосталаў аздаравіць яго, але тыя ня здолелі зрабіць гэтага. На словы зьняверанага бацькі: „Калі можаш, дапамажы нам”, Ісус адказаў: „Усё магчымае для таго, хто верыць” і на вачах усіх прысутных аздаравіў юнака, выгнаўшы зь яго нячыстага духа. На пытаньне зьбянтэжаных вучняў, чаму яны не маглі аздаравіць хлопца, Настаўнік заявіў ім, што пасьпяхова змагацца з сатанінскімі сіламі можна толькі будучы самому ўмацаваным шляхам посту і малітвы. Інакш кажучы, толькі праз чыстых сэрцам дзейнічае Божая моц!

У апісаньні гэтага цуду па﷓за ўвагай застаецца адна падрабязнасьць. Перш чым аздаравіць юнака, Хрыстос сказаў ягонаму бацьку звычайнае, добразычлівае зацікаўленьне. Ён уступае зь ім у гутарку, распытвае як даўно сын хварэе, уважліва слухае бацьку, разбуджаючы ў ім веру, і толькі тады прыступае да дзеяньня. Ці-ж ня гэтага якраз не хапае ў нашых паслугах бліжнім? Праўда, мы без супраціву дастаем кашалёк, даем тое, чаго просяць, пазычаем і абяцаем падтрымку, але пад умовай, што нас ня нудзяць і не забіраюць часу. Нам ня хочацца выслухоўваць скаргаў і нараканьняў, нішто нас ня толькі што не цікавіць, але раздражняе. Такім чынам, не зважаючы на добры ўчынак, сэрца застаецца закрытае перад гэтымі людзьмі: адкрыцьцё сэрца аказваецца цяжэйшым за адкрыцьцё кашалька....

У Вялікі Пост Праваслаўная Царква экспануе найбольш павучальныя прыклады людзей, якія глыбока ўзялі да сэрца Хрыстовы заклік да посту і малітвы як сродка ўнутранага ачышчэньня. Адным з такіх людзей быў сьв. Яан Лесьвічнік, памяць якога Царква ўшаноўвае якраз у гэтую нядзелю. Яан жыў напрыканцы 5-га і ў пачатку 6-га стагодзьдзяў. Ідучы за прыкладам тагачасных аскетаў, ён сорак гадоў правёў у адзіноце, праслыўшы сьвятасьцю і розумам. Яан пакінуў пасьля сябе ўнікальны твор „Райская драбіна”, у якім на падставе роздумаў і дасьведчанасьці сваёй ды іншых аскетаў прадставіў 33 ступені духоўнага росту. Яан цьвердзіў, што гэта працяглы працэс. Паступова пераадольваючы ў сабе чарговыя заганы, чалавек як быццам па драбіне падымаецца ўверх. Ён па чарзе ўтаймоўвае схільнасьці, напрыклад, да абжорства, эгаізму, ляноты, вучыцца паўстрымоўваць язык, кантраляваць думкі, адначасова працуе, посьціцца і моліцца. Урэшце дасягае душэўны спакой і ўнутранае суладзьдзе блізкае анёльскаму стану. Гэты стан, на думку Яана Лесьвічніка, зьяўляецца найвышэйшай каштоўнасьцяй і сапраўднай мэтай чалавечага жыцьця. Яан памёр у 563 годзе на васьмідзесятым годзе жыцьця і Царква лічыць ягоны прыклад павучальным і годным перайманьня.

Сучаснаму чалавеку цяжка вытлумачыць сэнс некаторых формаў аскетызму: адзіноцтва, маўчаньня, галадоўкі, таго, што нехта ня спаў начамі або круглы год кленчыў. Шмат хто іранічна скажа: „Няўжо Богу патрэбны такія дзівацтвы?” Несумненна — гэты пакутлівы, непрывабны шлях для сучаснага чалавека амаль непрымальны. Выдатны тэоляг, а. Сяргей Булгакаў называў яго „эсхаталагічным максымалізмам”. З другога боку, няўжо факт, што ня ўсе мы здольны на гэткі спосаб жыцьця, перакрэсьлівае яго вартасьць або сэнс? Правілаў дарожнага руху таксама ня ўсе прытрымоўваюцца, аднак ніхто ня кажа, што яны цалкам непатрэбны.

У жыцьці трэба, каб былі ідэалы, вяршыні якіх чалавек прынамсі намагаецца дасягнуць, бо-ж не гонар апынуцца на нізіне. Царква паказвае мэты, адклікаючыся да чалавечай амбіцыі, заахвочвае да гэтага высакароднага спаборніцтва. Задаволіцца тым, што чалавек слабы — невыхаваўча. Які чалавек — добра вядома, але вядома таксама, які ён можа быць.

Трэба выразна адзначыць, што, мабыць, Богу ўсялякі аскетызм і непатрэбны, але людзям — так. У 6-м стагодзьдзі сумненьні адносна мэтазгоднасьці ўсялякага самаабмежаваньня таксама маглі ўзьнікаць. Як ні дзіўна, але тады грамадзтва жыло падобнымі як і сёньня клопатамі, мела падобныя заганы і схільнасьці. Сьвятасьць адзінак была патрэбна для процівагі разбэшчанасьці нораваў, каб скрануць сумленьні і паказаць іншы спосаб жыцьця.

Людзі могуць сьмяяцца або зьняважліва ставіцца да тых, хто хоча пражыць жыцьцё найлепш як умее. Духоўныя каштоўнасьці ніколі не былі ў модзе, але хто ведае, ці не дзякуючы гэтым непрактычным дзівакам сьвет не ўпаткаў яшчэ лёс Садома і Гаморы. Магчыма, што дзякуючы малітвам, хадайніцтву і выхаваўчаму прыкладу адзінак, людзі — нават жывучы паводле духу часу — прынамсі ведаюць, што павінны жыць інакш... Да такіх разважаньняў схіляе і прыклад Яана Лесьвічніка.

 

„Хто хоча быць першым між вамі, хай будзе вашым нявольнікам. Хто хоча быць вышэйшым за іншых, хай будзе ім слугою... бо і Сын Чалавечы не прыйшоў, каб Яму служылі, але каб паслужыць і аддаць душу Сваю на выкупленьне многіх”. Гэтак Хрыстос адказаў братам Зевядзеевым на іхную славалюбную просьбу „дай нам сесьці ля Цябе аднаму з правага, а другому зь левага боку ў Славе Тваёй”. Напярэдадні Сваіх пакутаў і сьмерці Хрыстос унутрана рыхтаваўся да гэтага Сам і падрыхтоўваў вучняў. „Вось мы ўваходзім у Ерусалім і Сын Чалавечы будзе выдадзены ў рукі архірэям і кніжнікам, і засудзяць Яго на сьмерць і выдадуць Яго паганцам і назьдзекуюцца над Ім, і будуць біць Яго і пляваць на Яго, ды заб’юць яго і на трэці дзень уваскрэсьне”. Ня толькі браты Зевядзеі, але і ўсе астатнія апосталы выявілі крайняе незразуменьне Хрыстовай місіі. Яны думалі зямнымі катэгорыямі. За невыгоды і рызыку спадарожніцтва Настаўніку спадзяваліся ўзнагароды і належнай кампэнсацыі.

Аўтарытэт і ўлада ў ніякім выпадку не асацыяваліся апосталам са службай і наагул рэдка бывае, каб гэтак разумелі сваё заданьне кіраўнікі і начальнікі. Міністры пераважна ня памятаюць, што сам назоў іхнай функцыі азначае „службу”. У сьвецкім паняцьці ўлада і багацьце — гэта дзьве асноўныя мары і мэты, і мала каго хвалюе, што посьпех і кар’ера псуюць чалавека. Яны прывабныя і жаданыя, але з хрысьціянскімі ідэаламі і пакліканьнем ня маюць нічога супольнага. Перанясеньне націску на служэньне, а ня толькі на загледжанасьць унутр сябе відавочнае ва ўсім Сьвятым Пісаньні. Хрыстос вучыў, што мы павінны адной рукой трымацца духоўнага адраджэньня, а другой падаваць кубак халоднай вады свайму бліжняму. „Любоўю служыце адзін аднаму” (Гал. 5, 13); „Хай кожны рупіцца ня толькі пра сябе, але і пра іншых” (Піліп. 2, 4).

Біблія заклікае: „Ахвяроўвайце на патрэбы бліжніх, будзьце гасьцінныя, прымайце вандроўнікаў, не забывайце пра тых, што пакутуюць”. Чалавек зьяўляецца часткай грамадзтва. Хрысьціяне не павінны адмяжоўвацца ад грамадзтва дзеля асабістага збаўленьня. Абмежаваньне малітвай, постам, багаслужбамі і абрадамі, замкнуўшыся ў сабе — гэта толькі палова посьпеху. Чалавек пазнаецца ня ў тым, што ён гаворыць, але што робіць. Некалі жонка Чан Кай-шы заўважыла: „Рэлігія Канфуцыя вучыць абагаўляць продкаў, але не паспрыяла пабудове ніводнага прытулку для старых”. У старажытнасьці наагул любілі філязофію, але не будавалі шпіталяў. Хрысьціянства —наадварот. Яно не дэкляратыўнае, але дзейнае. Хрысьціяне першыя заняліся сацыяльнымі праблемамі.

Евангельле наагул заклікае задавальняцца сваім паходжаньнем, статусам і пазыцыяй у грамадзтве. Веліч Яана Хрысьціцеля заключалася ня толькі ў ягонай бескампраміснай барацьбе са злом, але і ў ягоных словах: „Яму расьці, а мне — малець” (Яан. 3, 30). „Я найменшы з апосталаў”, — заявіў пра сябе апостал Павал, які як мала хто меў падставу ганарыцца вынікамі сваёй працы. „Гэта ня я працаваў, але ласка Божая, якая ўва мне” (1 Кар. 15, 10), — сьціпла падкрэсьліў ён і заявіў: „Што маеш, чаго не атрымаў-бы... калі ты думаеш, што нешта ведаеш, дык ты яшчэ нічога ня ведаеш гэтак, як павінен ведаць”. Напрыканцы свайго плённага жыцьця ён сказаў: „Хрыстос Ісус прыйшоў на сьвет збавіць грэшнікаў, зь якіх я першы” (1 Цім. 1, 15). Калі-б задумацца, сапраўды розум, прыгажосьць, таленты мы атрымоўваем дарам. Кветка ня можа хваліцца сваім пахам і слуга ня можа хваліцца маёмасьцю свайго гаспадара. Высокія пасады даюцца ня толькі ў выніку аб’ектыўных, асабістых заслугаў. Хто пераацэньвае іх, той павінен зрабіць сумленны падлік, каб сьцьвердзіць, ці сапраўды ён зрабіў нешта добрае звыш таго, што павінен быў зрабіць. „Агідны Богу кожны напышлівы сэрцам”, — гаворыцца ў Сьвятым Пісаньні (Прытчы. 16, 5). Гэта тычыцца ўсіх „культаў асобы”, усіх лідэраў і кіраўнікоў, якія з асалодай прымаюць „мнагалецьці” і дыфірамбы, якія любяць, каб ім ставілі помнікі і насілі на руках.

Калі аднаго выдатнага місіянера (Оляфа Скефсруда) надзвычай урачыста прымалі і ўшаноўвалі ў Эўропе і Амэрыцы, той склаў толькі рукі і пачаў маліцца: „Госпадзе, абарані мяне ад самаспакусы”. І адразу яму міжвольна прыгадалася, як некалі за вельмі непахвальны ўчынак ён трапіў у турму і падзякаваў Богу за ўспамін, які прадухіліў самазахапленьне. „Калі нехта лічыць мяне вялікім, — пісаў іншы выдатны ерарх, —дык Госпад у дабрыні Сваёй дапамагае мне ўсьведаміць, што безь Яго я абсалютны нуль. Ён карыстаецца мною як прыладай і я рады гэтай ролі. Сякера ня можа пахваліцца дрэвамі, якія яна высекла... Без дрывасека, які зрабіў і адтачыў яе, яна нічога не магла-б зрабіць. Калі дрывасек адкіне сякеру, яна будзе толькі марным кавалкам металу. Я ніколі не павінен забываць пра гэтае” (Самуіл Брэнгле).

Ёсьць яшчэ адна форма служэньня — адказнасьць за бліжніх і добры прыклад. Калі Бог спытаўся ў Каіна, што сталася зь ягоным брам, той адказаў: „А ці-ж я стораж майму брату?” Ён не разумеў, што сапраўды зьяўляемся ахоўнікамі сваіх братоў у веры, нясем адказнасьць за іх. Мы маем таксама магчымасьць паслужыць добрым або дрэнным прыкладам. Біблія перасьцерагае перад спакушэньнем іншых і дэмаралізацыяй іх. Яна заклікае даваць толькі добры прыклад, рабіць бліжніх больш высакароднымі. „Будзьце прыкладам для іншых у гутарцы, у паводзінах, у любові, у веры, у чысьціні” (1 Цім. 4, 12). Гэта нават не жаданьне, але загад, не парада, але абавязак. Выканалі яго ня толькі сьвятыя, як Марыя Егіпецкая, якой памяць Царква ўшаноўвае ў 5-ю нядзелю Вялікага Посту. Кожны на сваім месцы і ў свой час мае магчымасьць зрабіць нешта карыснае і добрае. У людзей, праўда, неаднолькавыя магчымасьці і здольнасьці. Галоўнае, каб кожны Божы дар: слова, таленавітасьць, духоўнае або матэрыяльнае багацьце паслужылі іншым людзям.

Народная пагаворка кажа: „Ня месца чалавека ўпрыгожвае, але чалавек месца”. Ведаючы пра нездаровыя амбіцыі і адвечны дэфіцыт пакоры Царква, асабліва ў перыяд Вялікага Посту, нагадвае, што „кожны, хто сябе ўзвышае, будзе прыніжаны, а хто сябе прыніжае, будзе ўзвышаны”.

 

Тыдзень перад Вялікаднем Праваслаўная Царква адзначае старажытнае сьвята — Уваход Гасподні ў Ерусалім. Гэтую падзею пасьля ўваскрэшаньня Лазара апісалі ўсе чатыры евангелісты.

У гэты дзень у храмах асьвячаюцца ўпрыгожаныя галінкі, што сымбалізуюць пальмы, зь якімі народ сустракаў Хрыста ў Ерусаліме. На Ўсходзе — гэта пальмы, лаўр і вясеньнія кветкі, у нас — пераважна вярба, прадвесьніца вясны. Асьвячонай вярбе, асабліва ў сялянскім побыце, надавалася вялікае значэньне: лічылі яе засьцерагальніцай ад бедаў і хвробаў, ейнымі галінкамі ўпрыгожваліся хаты і клалі іх на магілы памерлых. Адгэтуль і сьвята называецца Вербніцай.

Акрамя сваёй абрадавай абалонкі Ўваход Гасподні ў Ерусалім — гістарычная падзея з глыбокім, тэалягічным зьместам. Свой урачысты, царскі ўезд у Ерусалім Хрыстос адбыў неўзабаве да сваіх пакутаў і сьмерці. Дагэтуль Ён утойваў сваю боскую веліч і толькі гэтым разам сьведама не супрацівіўся азнакам усенароднай пашаны. Людзі расьсьцілалі па дарозе кілімы з вопратак і вецьце пальмаў. „Асанна Сыну Давідаваму!”, „Дабраслоўлены, які прыходзіць у імя Гасподняе!” — раздаваліся радасныя воклічы натоўпу. Пяцьсот гадоў раней гэтую падзею прадказаў прарок Захарыя: „Весяліся дачка сыёнская: вось Цар твой прыходзіць да цябе справядлівы і збаўляючы, седзячы на асьліцы” (Зах. 9, 9). Тлумна сабраны народ быў перакананы, што наступіў доўгачаканы час вызваленьня, што цяпер нарэшце будуць выгнаны рымскія акупанты і ўсталюецца народная ўлада, аднак мэта пераможнага ўезду ў Ерусалім была іншая. У часе, калі перад сьвятам Пасхі ў сусьветным цэнтры яўрэйства да мясцовага насельніцтва далучаліся пілігрымы з усяго сьвету, Хрыстос вырашыў паказацца ў сапраўднай ролі. Ён упершыню пажадаў выступіць у ролі Адкупіцеля, зьярнуць увагу на ахвяру, якая павінна завершыць Ягоную місію. Царская годнасьць утоеная у Настаўніку, які „ня меў дзе галаву схіліць” павінна была выявіцца на Зямлі дзеля пасьведчаньня праўды. Услаўленьне Хрыста як Цара патрэбнае было таксама зьнявераным вучням. Іх чакаў экзамен па мужнасьці і веры. Неабходнае было разьвеяньне іхных сумненьняў, каб, як сьпяваецца ў царкоўнай песьні, „калі ўбачаць Хрыста ўкрыжаваным, яны зразумелі добраахвотнасьць пакутаў”. У гэтым сэнсе ёсьць падабенства з выяўленьнем выбраным вучням Сваёй Боскай велічы на гары Фавор. Перад тым, як народ меў традыцыйна спажываць пасхальнага Баранчыка, трэба было, каб увага людзей накіравалася на Яго і засяродзілася на Ягонай Ахвяры. Акружаны натоўпам, аднак самотны, Ён набліжаўся не да трону, але да Крыжа... Натоўп, які цяпер радасна сустракаў Яго воклічамі „Асанна!”, ужо праз некалькі дзён зь лютасьцю дамагаўся: „Разапні, разапні Яго!”...

Вялікія сьвяты, званыя па-царкоўнаславянску двунадзесятымі, маюць вартасьць ня толькі ўспаміну. Іхная моц захоўваецца і дзейнічае ў Царкве, як дзейнае і бачнае для абранцаў Фаворскае сьвятло, аб’яўленае ў час Праабражэньня. Хрысьціянства ведае на зямлі ня толькі прасьлед, але і перамогі ды посьпехі. Ці-ж не зьяўляецца пацьверджаньнем царскай улады Цара-Хрыста над гэтым сьветам павучальны, выхаваўчы і зьмякчаючы норавы ўплыў Царквы? Ці-ж не зьяўляецца выяўленьнем царскай улады незьлічоныя цуды, выратаваньні ад бедаў, аздараўленьні і апамятаньні? У сэнсе магчымасьці выбару — мы свабодныя; як кажа апостал: „Нам усё можна”, але Бог хоча, каб у сваім уласным інтарэсе мы выбралі дабро. Бог цікавіцца нашым лёсам і пануе над ім. Ён сапраўдны Цар, якога ня бачым, але яго ўлада і моц — несумненныя.

Вось таму і сьвята Ўваходу Гасподняга ў Ерусалім павінна стаць крыніцай радаснай бадзёрасьці і хрысьціянскай надзеі на лепшы лёс, які Бог нарыхтаваў нам. Чакаем яго, бо верым, што Бог любіць нас, працуем, бо ведаем, што нашы справы не адбудуцца бяз нас. Глядзім у вечнасьць, але не забываем аб зямным, бо і Хрыстос прайшоў такі шлях і нам трэба ісьці за Ім.

 

Вялікая пятніца! Для ўсіх хрысьціян — гэта выключны дзень. Яшчэ напярэдадні, у Вялікі чацьвер, мы прасачылі ў часе чытаньня дванаццаці Евангельляў пакуты і сьмерць Хрыстову, а ў пятніцу зьбіраемся ля Ягонай сымбалічнай труны, ля Плашчаніцы. Неба і зямля прыпадаюць да памерлага Збавіцеля. У гэтай урачыстай цішыні, задуменным маўчаньні, сьветлай журботнасьці сузірае, плача ды моліцца і наша бедная душа. Людзі аднойчы забілі Бога, што прыйшоў да іх, але-ж і надалей Яго забіваюць. Чульлівую, неакамянелую душу пранікнуць павінна ў Вялікую пятніцу пачуцьцё віны за нявер’е, за пастаянныя падзеньні, за богаадрачэньні...

„Хай маўчыць усякае цела чалавечае і хай стаіць з боязьзяй і дрыжаньнем”, — заклікае Царква ў гэты незвычайны дзень. Няўяўляльная ступень любові дасягнула сваю мяжу: Хрыстос супачыў нежывы. Ён прыйшоў збавіць сваё тварэньне, вярнуць да жыцьця ўпаўшае, паміраючае зерне. Людзі страцілі лучнасьць з Богам, блукалі ў духоўнай цемры і памножвалі Адамаў грэх. Бог бачыў чалавечую бездапаможнасьць. Праз стагодзьдзі Старога Запавету струменьнямі лілася кроў ахвярнай жывёлы, правобразна прадказваючы Хрыстову Кроў. Аднойчы Ён прызямліўся, каб абвясьціць, што Бог любіць нас і рупіцца пра нас. Ён абвясьціў Божую ласку, міласэрнасьць і спагаду. Прыйшоў да сваіх, аднак свае не прынялі Яго. Сваімі ўласнымі рукамі нарыхтавалі Яму сьмерць тыя, якіх узьлюбіў. Цень сьмерці спадарожнічаў Яму праз усе гады зямнога жыцьця. Ад народзінаў па ўкрыжаваньне Яго акружала ненавісьць, незразуменьне і варожасьць маладушных і жорсткіх людзей, якія „ня ведалі, што робяць”. Ісус набліжаўся да Крыжа з годнасьцяй і няўхільнай вернасьцю Айцу. Легіёны анёлаў у любы момант маглі абараніць Яго, але Ён застаўся безабаронным, не супрацівіўся сьмерці. Як было прадказана ў прароцтве, „бы авечка быў паведзены на зарэз і бы нявіннае ягня маўклівае перад стрыгушчымі яго, так і Ён не адчыніў вуснаў Сваіх” (Іс. 53, 7). Айцец паслаў і Сын пайшоў! Перад гэтай тайнай бясьсільнее розум, яна даступная толькі веры!

Хрыстос дасягнуў мэту Свайго пасланьніцтва. Ягоны скон і кроў замацавалі і пацьвердзілі словы: „Я праславіў Цябе, Ойча, на зямлі... справу, якую Ты Мне даручыў, выканаў... Явіў Імя Тваё людзям. Цяпер Ты, Ойча, праслаў Мяне славаю, якую Я меў у Цябе да стварэньня сьвету”.

Вось перад гэтай тайнай мы стаім у Вялікую пятніцу. У гэты дзень маўчаньня і роздуму ўсьведамім сабе свой доўг перад Богам: за ахвяру выкупленьня, за цялеснае і духоўнае жыцьцё, за ўсё ўчыненае намі зло і занядбанае дабро. Хрыстос у труне — дакор нашаму сумленьню. Хай замоўкнуць ля Плашчаніцы нашы штодзённыя клопаты, нараканьне нашых мітусьлівых сэрцаў. Неймаверна вялікай цаною, побач якой мы часта праходзім абыякава, нам ахвяроўваецца сёньня галоўнае ў жыцьці...

 

Мы, людзі, ня проста стварэньне Божае, але Божыя дзеці, улюбёныя, выбраныя, каханыя істоты. Хаця Бог любіць увесь сусьвет, сярод усяго створанага мы займаем выключнае месца, толькі мы маем права называцца Божымі дзяцьмі, паколькі мы створаны на вобраз і падабенства Божае. І дзеля таго, каб гэты вобраз і падабенства мацней у нас замацаваліся, Сам Бог усё больш і больш набліжаўся да людзей і павінен быў аб’яднацца зь імі. Гэта было-б вялікай перамогай любові, вялікай падзеяй для людзей, для ўсяго стварэньня, бо да стварэньня прыходзіць сам Стваральнік. Што можа быць цудоўней за гэта, за гэтую лучнасьць з тымі, хто яшчэ не дасканалы, але прадвызначаны да вялікага?

Аднак усё адбылося інакш! Як гаворыцца ў апостальскім пасланьні —Хрыстос заміж належнай Яму радасьці перанёс пакуты. Ён прыйшоў да людзей і не знайшоў іх такімі, якімі яны былі ў Божай задуме. Вось таму Яго сустрэча з намі, Яго ўцялесьненьне, Ягонае жыцьцё сярод нас сталіся для Яго Крыжам, пакутамі і сьмерцяй.

Ён сутыкнуўся з нашымі заганамі і злом. Таму і сёньня перад намі Крыж і Труна Госпада. Той, хто павінен быў з намі панаваць-царстваваць і радавацца, сёньня забіты нашымі грахамі, нашым злом... Вось таму выключна ў Вялікую суботу заміж урачыстай херувімскай песьні сьпяваецца ў часе Літургіі поўную драматызму песьню „Хай маўчыць кожнае цела чалавечае і хай стаіць з боязьзяй і дрыжаньнем... хай ня думае аб нічым марным, бо Цар Цароў і валадар пануючых прыносіць Сябе ў ахвяру, аддаючы Сябе для спажываньня вернікам”.

Аднак гэтая сьмерць не канчатковая, таму што перад намі Госпад, Які чакае сваёй пары! Ён памёр, як усе астатнія людзі, як мільёны людзей, быў пахаваны і камень прыкрыў магілу.

Аднак мы чакаем і не дарэмна спадзяемся, што Божая праўда, моц Божая ня могуць быць пераможаны чалавечым злом. І тады ўсклікаем і мы за словамі псальму: „Уваскрэсьні Божа, судзі зямлю, якую Ты атрымаеш у спадчыну сярод усіх народаў”. Госпад устае, каб нас падняць, перамагае сьмерць, каб сьмерць больш над намі не панавала...

 

У нядзельны сьвітанак царкоўныя званы абвяшчаюць сьвету цуд непараўнальны зь ніякім іншым: „Хрыстос уваскрэс”. Навіна, што Хрыстос „сапраўды ўваскрэс” напаўняе сэрцы вернікаў сілай і бадзёрасьцяй. Упэўненасьць у гэтым факце зьяўляецца асноўным цэнтрам хрысьціянства, залогам збаўленьня і вечнага жыцьця. Шчасьлівы той, хто пакарыстаўся дабрадзействамі Вялікага Посту, хто ў думках спадарожнічаў Хрысту ў Ягоных пакутах, Крыжы і ў пахаваньні, бо тады глыбей і паўней успрымецца надышоўшае Хрыстовае Ўваскрэсеньне. Разам з прыродай, якая пасьля зімовага сну прабуджаецца да новага жыцьця, адраджаецца і чалавек, перажываючы сваю духоўную вясну. Першая вясеньняя зелень прыносіць рэфлекс праўды аб адвечным аднаўленьні жыцьця і выходзіць насупраць прадаўнім журбам чалавецтва. Туга за несьмяротнасьцяй гучэла ўжо ў малітвах, гімнах і пахавальных абрадах старажытных народаў. Людзі ўсіх расаў марылі пра вечнае жыцьцё. „Бог Ра ўзяў чалавека на неба, каб чалавек мог там жыць, як Ён жыве”, — напісана ў старажытным рукапісе, знойдзеным у егіпецкай пірамідзе. Некаторыя народы лічылі сьмерць сном, пасьля якога наступае прабуджэньне на векі. Мэксыканцы зьбіралі косьці памерлых у кошыкі і вешалі на дрэвах, каб у дзень уваскрэсеньня не трэба было іх доўга шукаць. Дзеля гэтага пэруанцы дбайна складалі ў адным месцы ногці і валасы. Дасьледнікі старажытнасьці ведаюць мноства міфаў пра багоў, якія паміралі і ўваскрасалі. У першых хрысьціянаў вера ў будучае уваскрэсеньне была асабліва моцнай. Сьмерці яны не лічылі жахлівай, годнай жалобы і аплакваньня зьявай. У катакомбах Калікста захаваўся надмагільны надпіс: „Каханаму Кірыку, найдаражэйшаму сыну — жыві ў Духу Сьвятым”.

Для ўсіх хрысьціян, прынамсі для чвэрці ўсяго насельніцтва зямлі, велікодны цуд зьяўляецца галоўнай падзеяй у гісторыі. „Калі Хрыстос не ўваскрэс, — гаварыў апостал Павал, — дык і навука ваша дарэмная, дарэмная і вера ваша”(1 Кар. 15, 14). „Але Хрыстос уваскрэс, —сьцьвярджае апостал, — дзеля апраўданьня нашага” (Рым. 4, 25). Калі-б Сымбаль Веры канчаўся словамі: „І быў укрыжаваны за нас пры Понцкім Пілаце і перанёс пакуты і быў пахаваны”, калі-б гэтым сумным акордам закончыўся Яго зямны шлях, хрысьціянства было-б пабудовай без фундаманту. Якое значэньне меў-бы для сучаснага чалавека факт, што дзьве тысячы гадоў таму жыў чалавек, які навучаў, аздараўляў і адпускаў грахі. Гісторыя ведае шмат выдатных людзей, аднак пра ніводнага зь іх нельга сказаць як пра Хрыста: „Яго няма тут — Ён уваскрэс”. Гэта перш за усё азначае, што Хрыстос быў Богам. Ён быў тым, кім Сам Сябе назваў. Ён быў Богам у целе. Уваскрэсеньне азначае, што Бог прыняў крыжовую ахвяру выкупленьня. Яно — залог будучага ўваскрэсеньня нашых целаў. Сьвятое Пісаньне вучыць, што хаця нашы целы пахаваюць, яны ўстануць у вялікі дзень уваскрэсеньня памерлых і сьмерць будзе паглынута перамогай. Хрыстовым уваскрэсеньнем у сьмерці аднята джала сьмерці і ў Хрыстовых руках апынуліся ключы сьмерці. Ён сказаў: „Я ёсьць першы і апошні і жывы; і быў мёртвы, і вось, жывы на векі вечныя, і маю ключы пекла і сьмерці” (Адкрыцьцё. 1, 17﷓18). Цяпер і мы можам паўтарыць за Псальмапеўцам Давідам: „Калі нават я пайду далінаю сьмерці, не пабаюся зла, таму, што Ты са мною. Тваё жазло і Твой посах, яны супакойваюць мяне” (Пс. 22, 4).

Чалавек, які здольны пранікнуць у гэтую вялікую тайну, чэрпае зь яе сілы для ўнутранага адраджэньня. „Хай ніхто, — пісаў сьв. Яан Залатавусны, — ня плача над сваім убоствам, бо аб’явілася супольнае царства. Хай ніхто не смуткуе над грахамі, бо дараваньне ад магілы зазьзяла. Хай ніхто не баіцца сьмерці, бо вызваліла нас Хрыстова сьмерць”. Апостал Павал заклікаў: „Ды калі вы ўваскрэсьлі з Хрыстом, шукайце-ж вышыняў, дзе Хрыстос сядзіць праваруч Бога... Умярцьцвеце члены вашы, што на зямлі: распусту, нячыстасьць, юр, дрэнныя пажаданьні і хцівасьць, якая ёсьць балвахвальства” (Кал. 3, 1-5). Мы пакліканы зрабіць больш высакародным наша асабістае сямейнае і гарамадзкае жыцьцё. Хаця Хрыстос зьяўляецца „дарогай, праўдай і жыцьцём”, нам здараецца хадзіць сваімі шляхамі, шукаць іншых праўдаў і жыць паводле сваіх запаветаў.

Наша перашыя сьмерць і ўваскрэсеньне з Хрыстом адбыліся ў сьвятым хрышчэньні. На жаль, хрышчэнская вада вельмі хутка высыхае. Мы ізноў вяртаемся да старых звычак, апранаемся ў старую вопратку, азмрочваем сябе новымі заганамі. Дзеля гэтага ўстаноўлена таінства Споведзі. У ім чалавек нанава ўваскрасае, адыходзіць вызвалены ад цяжару, з новай бадзёрасьцяй і радасьцяй.

На працягу жыцьця шмат разоў здараецца падаць і падымацца. Чалавек ня родзіцца дасьпелым. У ім заўсёды застаюцца нейкія неасьветленыя месцы. Галоўнае, каб усьведаміць сабе сваё пакліканьне, абавязак пераадольваць свае слабасьці згодна з апостальскім заклікам „лічыць сябе памерлым для грэху, жывым-жа для Бога ў Хрысьце Ісусе, Госпадзе нашым”.

Хай Бог дапаможа духоўна ўваскрэснуць нашаму народу і ўваскрэсіць у ім пачуцьцё сваёй годнасьці. Хай для ўсіх сьвята Пасхі Хрыстовай будзе сьвятам сапраўднай, нічым не азмрочанай радасьці і духоўнай вясны, аптымізму і надзеі на лепшую будучыню для кожнага з нас.